در شهر مص__ر••• 87

(393)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

هج__رت م__وس__ى از مص___ر به مدي__ن••• 89

تنهائ__ى و گرسنگ__ى موس__ى در مدي__ن••• 90

مراقب__ت در اعم__ال و انديش__ه موس___ى••• 92

ق__رارداد كار و اشتغ_ال موسى ب_ا شعيب••• 93

استج____اب___ت س___ه دع___اى موس____ى••• 94

دختر شعيب••• 95

ازدواج موس___ى با دخت___ر شعي__ب عليه السلام ••• 96

فصل پنجم

(394)

ابلاغ شبانه رسالت موسى عليه السلام در وادى طور••• 101

حركت شبان__ه موسى از مدي__ن به مصر••• 101

(395)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

جزئيات__ى از آت__ش ط__ور••• 103

موس__ى در ك___وه ط___ور••• 106

تكل_م اله__ى ب__ا م__وس__ى••• 110

تق__دس زمان ه__ا و مكان ها••• 115

چگونه به موسى وحى شد؟••• 115

م____وق_____ف حض______ور••• 118

برگزيده شدن موس__ى عليه السلام ••• 119

وحى ه___اى اب__لاغ ش___ده••• 120

(396)

مع___رف__ى حض____ورى خ______دا••• 122

كلمه توحيد، و امر به عبادت و نماز••• 123

(397)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

قيام__ت آمدن_ى است!••• 124

اعط___اى معج___زات رسال__ت ب___ه موس__ى عليه السلام ••• 125

درخواست هاى موسى از خدا در لحظات اول رسالت••• 128

نخستي_ن معج__زات••• 129

ت__رس م_وس__ى در لحظ___ه تلق____ى معج_____زه••• 131

فصل ششم

تجهي__ز موس__ى و فرم_ان حرك__ت به س__وى فرعون••• 135

اعطاى معجزات اوليه••• 135

(398)

اژدها ش___دن عص__ا••• 136

سفي_ر ش__دن دس_ت موس__ى عليه السلام ••• 137

(399)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

اع__زام م__وس__ى به س__وى ف__رع__ون••• 138

1 _ ش______رح ص___در••• 139

2 _ سهول____ت ك_____ار••• 142

3 _ باز كردن عقده زبان••• 142

4 _ تعيي____ن وزي_____ر••• 143

5 _ وظاي____ف وزي___ر••• 143

6 _ ذك___ر و تسبي_____ح••• 145

7 _ قبول دعاهاى موسى••• 147

(400)

صدور فرمان حركت رسالتى موسى عليه السلام ••• 148

ت__رس از مقابل____ه با فرعون••• 149

(401)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

م__وس__ى و ف___رع___ون••• 151

انواع معجزات و تجهيزات موسى براى مقابله با فرعون••• 153

مظال__م فرعون و فرعونيان••• 154

اولين پيام موسى به فرعون••• 155

ارائ__ه اولي____ن معج___زات••• 157

تحليل__ى ب__ر تجهي__ز موس__ى در اول م__أم__وري__ت••• 158

اش_راف و درباري__ان فرع__ون و وضعي_ت فكرى آن ها••• 161

اته__ام____ات ف___رع___ون

علي_____ه م____وس____ى عليه السلام ••• 163

(402)

تكذيب معج__زات موس__ى و ادع___اى الوهي_ت ف_رعون••• 170

ف__راز ديگ____رى از آم__اده س___ازى م___وس____ى عليه السلام ••• 174

(403)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

اولي__ن برخ__ورد فرع___ون با دعوت موسى••• 176

حكم ه__اى اعط___ا ش____ده به موس___ى عليه السلام ••• 178

رب العالمي__ن كيست؟••• 179

در مجل___س ف___رع___ون چ___ه گ_ذش___ت؟••• 184

تهدي__د فرع__ون به زندان___ى كردن موس_ى••• 187

ظهور معجزات موسى عليه السلام در مجلس فرعون••• 188

يوم زينت، ميعاد موسى با ساح__ران فرعون••• 189

نقش چهره هاى ديگر در مبارزات م_وسى عليه السلام ••• 194

(404)

نقش مؤمن آل فرعون••• 199

(405)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

اشاره مؤمن آل فرعون به سلطنت حضرت يوسف در مصر••• 203

قص__د صع__ود ف__رع__ون ب__ه آسم___ان••• 204

دعوت م__ردم به وسيل__ه مؤمن آل فرعون••• 206

فصل هفتم

ج__دال موس__ى ب___ا فرع___ون و س__اح__ران••• 217

مباحثات موسى و هارون در دربار فرعون••• 217

ش__روع اعتراض__ات ف____رع_ون••• 218

اص____ول اعتق___ادى ب_ت پ___رست____ان••• 220

(406)

معرفى «رب العالمي__ن» به وسيل_ه موسى••• 223

(407)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

پرس__ش ف_رع___ون از ق___رون اول____ى••• 224

جوسازى فرع___ون علي____ه موسى عليه السلام ••• 228

موعد مواجهه با ساحران در «روز زينت»••• 229

جمع آورى ساح__ران به وسيل_ه فرعون••• 230

افت__ادن اخت___لاف در بي___ن ساح___ران••• 231

نتيجه رأى گي__رى فرع___ون و درباريان••• 235

صحنه روياروئى ساحران با موسى عليه السلام ••• 240

ش__رح اتفاقات روز زينت••• 248

(408)

احساس ترس آنى موسى••• 249

(409)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

جن__گ ح__ق و باط_ل••• 253

ايمان آوردن ساحران••• 254

خشم فرعون از ايمان آوردن ساحران••• 255

جواب ساحران در قبال تهديد فرع_ون••• 257

ساح__ران چه ديدند؟••• 261

تف__اوت ح_____ق، و سح__ر و باط__ل••• 262

تحق__ق ح____ق و ابط____ال ب_اط___ل••• 264

حقيقت سحر چيست؟••• 266

(410)

غلب__ه آي__ه و معج__زه ب__ر سح___ر••• 267

(411)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

فصل هشتم

دعوت عمومى موسى در مصر و اسكان بنى اسرائيل••• 269

ص_ف اول ايم_ان آوردندگان••• 269

فرمان اسك__ان بنى اسرائي__ل در خانه هاى مصر••• 275

فعاليت تبليغات__ى

موس__ى و خش__م فرعونيان••• 277

بررس_ى دين و آئين فرعون••• 279

اتهام جنون عليه موسى عليه السلام ••• 283

صحن__ه ديگ__رى از مواجه__ه فرع_ون با موسى••• 285

(412)

مشترك__ات ق__وم فرع__ون و ق__وم ق__ري____ش••• 288

(413)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

ب__ال ه__اى ن___ازل___ه ب__ر فرعوني_ان••• 290

انواع بلاهاى نازله به فرعونيان قبل از نابودى نهائى••• 293

مشخص__ات ب__لاه__اى ن__ازل_ه ب__ر ف__رع__وني__ان••• 295

بلاه_اى طوف_ان••• 296

ن__زول مل__خ براى ن__اب___ودى زراعت••• 298

فرود شپشه بر زراعت و بدن فرعونيان••• 299

ن_زول بلاى قورباغ_ه بر فرعوني____ان••• 300

نزول بلاى خون••• 301

(414)

نفري__ن نهائ__ى موس__ى و دلاي___ل آن••• 303

استجاب__ت نف___ري____ن م__وس______ى••• 305

(415)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

فصل نهم

پايان سلطنت فرعون و آغاز وراثت مستضعفان••• 307

وع__ده نج__ات و ج__انشين____ى در زمي__ن••• 307

بى قرارى بنى اسرائيل••• 309

تحق__ق وعده هاى الهى••• 311

حركت شبانه بنى اسرائيل و نابودى فرعون••• 314

جزئي__ات حرك____ت شبان__ه بنى اسرائي___ل••• 318

ع___اقب__ت ش_____وم ف___رع___ون صفت___ان••• 320

(416)

ت_وب__ه ف___رع____ون در ح___ال غ________رق••• 323

رهبرى فرع__ون در سوق قوم خود به جهنم••• 324

مجموعه تفسير الميزان با حمايت مؤسسه عترت فاطمى چاپ و منتشر شده است كه بدين وسيله از مديران و كاركنان مؤسسه ياد شده تشكر و قدردانى مى شود.

مؤسسه قرآنى تفسير جوان

(417)

وَ جِئْن_ا بِبِضاعَ_ةٍ

مُزْجاةٍ مِنْ وِلائِكَ وَ مَحَبَّتِكَ فَاَوْفِ لَنَا الْكَيْلَ مِنْ مَنِّكَ وَ

فَضْلِكَ وَ تَصَدَّقْ عَلَيْنا بِنَظْرَةِ رَحْمَةٍ مِنْكَ

اِنّا نَريكَ مِنَ الْمُحْسِنينَ

(4)

و قرآنى نمايد و آن برادر بزرگوار جناب آقاى دكتر محمد بيستونى است كه اين توفيق نصيب ايشان گرديده و ذخيره عظيم و باقيات الصالحات جارى براى آخرت ايشان هست. به اميد اين كه همه اقدامات با خلوص قرين و مورد توجه ويژه حضرت بقيت اللّه الاعظم ارواحنافداه باشد.

مرتضى مقتدايى

به تاريخ يوم شنبه پنجم ماه مبارك رمضان المبارك 1427

(6)

تفسير موضوعى ديگر نظير باستان شناسى قرآن كريم، رنگ شناسى، شيطان شناسى، هنرهاى دستى، ملكه گمشده و شيطانى همراه، موسيقى،

(8)

تف__اسي__ر گ__رافيك__ى و... بخش__ى از خ__روج_ى هاى منتشر شده در همين راستا مى باشد.

كتابى كه ما و شما اكنون در مح_ضر ن_ورانى آن هستي_م ح_اص_ل ت__لاش 30 س__اله «استادارجمند جناب آقاى سيدمهدى امين» مى باشد.ايشان تمامى مجلدات تفسيرالميزان را به دق__ت مط__العه ك__رده و پس از فيش بردارى، مطالب را «بدون هيچ گونه دخل و تصرف در متن تفسير» در هفتاد عنوان موضوعى تفكيك و براى نخستين بار «مجموعه 70 جلدى تفسير موضوعى الميزان» را ت__دوي__ن نم__وده ك__ه ه_م به صورت تك موضوعى و هم به شكل دوره اى براى ج_وان_ان عزيز ق_اب__ل استفاده كاربردى است.

«تفسير الميزان» به گفته شهيد آية اللّه مطهرى (ره) «بهترين تفسيرى است كه در ميان شيعه و سنى از صدر اسلام تا امروز نوشته شده است». «الميزان» يكى از بزرگ ترين آثار علمى علامه طباطبائى (ره)، و از مهم ترين تفاسير جهان اسلام و به حق در نوع خود كم نظير و مايه مباهات و افتخار شيعه است. پس از تفسير تبيان شيخ طوسى (م 460 ه) و مجمع البيان شيخ طبرسى (م 548 ه) بزرگ ترين و جامع ترين تفسير شيعى و از نظر قوّت علمى و

مقدمه ناشر (9)

مطلوبيت روش تفسيرى، بى نظير است. ويژگى مهم اين تفسير به كارگيرى تفسير قرآن به قرآن و روش عقل__ى و است__دلالى اس__ت. اي__ن روش در ك__ار مفسّ__ر تنها در كنار هم گذاشتن آيات براى درك معناى واژه خلاصه نمى شود، بلكه موضوعات مشابه و مشت__رك در سوره هاى مختلف را كنار يكديگر قرار مى دهد، تحليل و مقايسه مى كند و براى درك پيام آيه به شيوه تدبّرى و اجتهادى توسل مى جويد.

يكى از ابعاد چشمگير الميزان، جامعه گرايى تفسير است. بى گمان اين خصيصه از انديشه و گرايش هاى اجتماعى علامه طباطبائى (ره) برخاسته است و لذا به مباحثى چون حكومت، آزادى، عدالت اجتماعى، نظم اجتماعى، مشكلات امّت اسلامى، علل عقب ماندگى مسلمانان، حقوق زن و پاسخ به شبهات ماركسيسم و ده ها موضوع روز، روى آورده و به طورعمي_ق مورد بحث و بررسى قرارداده است.

شيوه مرحوم علاّمه به اين شرح است كه در آغاز، چندآيه از يك سوره را مى آورد و آيه، آيه، نكات لُغوى و بيانى آن را شرح مى دهد و پس از آن، تحت عنوان بيان آيات كه شامل مباحث

(10) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

موضوعى است به تشريح آن مى پردازد.

ول__ى مت__أسف__انه ق__در و ارزش اين تفسير در ميان نسل جوان ناشناخته مانده است و بنده در جلسات ف__راوان__ى كه با دانشج_ويان يا دانش آموزان داشته ام همواره نياز فراوان آنها را به اين تفسير دري__افت__ه ام و به همين دليل نسبت به همكارى با جن__اب آق__اى سيدمهدى امي__ن اق__دام نم______وده ام.

امي__دوارم اي___ن قبي__ل ت__لاش ه__اى ق__رآن__ى م__ا و شم__ا ب__راى روزى ذخي__ره ش__ود ك__ه ب__ه ج__ز اعم__ال و ني__ات خ_الص_انه، هي_چ چي_ز ديگ_رى ك_ارس_از نخواهد بود.

دكتر محمد بيستونى

رئيس مؤسسه قرآنى تفسير جوان

تهران _ تابستان 1388

مقدمه ناشر (11)

دست آمد. هر يك از اين موضوعات اصلى، عنوان مستقلى براى تهيه يك كتاب در نظر گرفته شد. هر كتاب در داخل خود به چندين فصل يا عنوان فرعى تقسيم گرديد. هر

(12)

فصل نيز به سرفصل هايى تقسيم شد. در اين سرفصل ها آيات و مفاهيم قرآنى از متن تفسي_ر المي__زان انتخ__اب و پس از تلخيص، به روال منطقى، طبقه بندى و درج گرديد، به طورى كه خواننده جوان و محقق ما با مطالعه اين مطالب كوتاه وارد جهان شگفت انگيز آيات و معارف قرآن عظيم گردد. در پايان كار، مجموع اين معارف به قريب 5 هزار عنوان يا سرفصل بالغ گرديد.

از لح__اظ زم__انى: كار انتخاب مطالب و فيش بردارى و تلخيص و نگارش، از اواخ__ر س__ال 1357 ش__روع و ح__دود 30 س__ال دوام داشت__ه، و با توفيق الهى در ليالى مب__اركه قدر سال 1385پايان پذيرفت__ه و آم__اده چ__اپ و نش__ر گ_ردي_ده است.

ه__دف از تهيه اين مجموع__ه و نوع طبقه بندى مطالب در آن، تسهيل مراجعه به شرح و تفسير آيات و معارف قرآن شريف، از جانب علاقمندان علوم قرآنى، مخصوصا محققين جوان است كه بتوانند اطلاعات خود را از طريق بيان مفسرى بزرگ چون علامه فقيد آية اللّه طباطبايى دريافت كنند، و براى هر سؤال پاسخى مشخص و روش__ن داشت___ه باشن__د.

مقدمه مؤلف (13)

سال هاى طولانى، مطالب متعدد و متنوع درباره مفاهيم قرآن شريف مى آموختيم اما وقتى در مقابل يك سؤال درباره معارف و شرايع دين مان قرار مى گرفتيم، يك جواب مدون و مشخص نداشتيم بلكه به اندازه مطالب متعدد و متنوعى كه شنيده بوديم بايد جواب مى داديم. زمانى كه تفسير الميزان علامه طباطبايى، قدس اللّه سرّه الشريف، ترجمه شد و در

دسترس جامعه مسلمان ايرانى قرار گرفت، اين مشكل حل شد و جوابى را كه لازم بود مى توانستيم از متن خود قرآن، با تفسير روشن و قابل اعتمادِ فردى كه به اسرار مكنون دست يافته بود، بدهيم. اما آنچه مشكل مى نمود گشتن و پيدا كردن آن جواب از لابلاى چهل (يا بيست) جلد ترجمه فارسى اين تفسير گرانمايه بود. لذا اين ضرورت احساس شد كه مطالب به صورت موضوعى طبقه بندى و خلاصه شود و در قالب يك دائرة المع__ارف در دست__رس همه دين دوستان قرارگيرد. اين همان انگيزه اى ب_ود ك_ه م_وجب تهيه اين مجل__دات گ__رديد.

بديهى است اين مجلدات شامل تمامى جزئيات سوره ها و آيات الهى قرآن نمى شود، بلكه سعى شده مطالبى انتخاب شود كه در تفسير آيات و مفاهيم قرآنى، علامه بزرگوار

(14) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

به شرح و بسط و تفهيم مطلب پرداخته است.

اص__ول اين مط__ال__ب با ت__وضي__ح و تفصي__ل در «تفسير الميزان» موجود است كه خواننده مى تواند ب__راى پى گي__رى آن ه__ا به خ__ود المي__زان مراجعه نمايد. براى اي__ن منظ__ور مستند هر مطل__ب با ذكر شماره مجلد و شماره صفحه مربوطه و آيه م_ورد استناد در هر مطلب قيد گرديده است.

ذكراين نكته لازم است كه چون ترجمه تفسيرالميزان به صورت دومجموعه 20 جلدى و 40جلدى منتشرشده بهتراست درصورت نيازبه مراجعه به ترجمه الميزان، بر اساس ترتيب عددى آيات قرآن به سراغ جلد موردنظر خود، صرف نظراز تعداد مجلدات برويد.

و مقدر بود كه كار نشر چنين مجموعه آسمانى در مؤسسه اى انجام گيرد كه با ه__دف نش__ر مع__ارف ق__رآن ش__ري_ف، به صورت تفسير، مختص نسل جوان، تأسيس شده باشد، و استاد مسلّم، جن__اب آق_اى دكت_ر محم__د بيستونى، اصلاح و تنقي__ح و نظ__ارت هم__ه ج__انب_ه بر

اين مجم__وعه ق_رآنى شريف را به عه__ده گي__رد.

مؤسسه قرآنى تفسير جوان با ابتكار و سليقه نوين، و به منظور تسهيل در رساندن

مقدمه مؤلف (15)

پيام آسمانى قرآن مجيد به نسل جوان، مطالب قرآنى را به صورت كتاب هايى در قطع جيب__ى منتش__ر مى كن__د. اي__ن ابتك__ار در نش__ر همي__ن مجل__دات ني__ز به كار رفته، ت__ا مط__الع__ه آن در ه__ر ش__راي__ط زم__ان__ى و مك__انى، براى ج__وانان مشتاق فرهنگ الهى قرآن شريف، ساده و آسان گردد...

و ما همه بندگانى هستيم هر يك حامل وظيفه تعيين شده از جانب دوست، و آنچه انج__ام ش__ده و مى ش_ود، همه از جانب اوست !

و صلوات خدا بر محمّد مصطفى صلى الله عليه و آله و خاندان جليلش باد كه نخستين حاملان اين وظيفه الهى بودند، و بر علامه فقيد آية اللّه طباطبايى و اجداد او، و بر همه وظيفه داران اين مجموعه شريف و آباء و اجدادشان باد، كه مسلمان شايسته اى بودند و ما را نيز در مسي__ر شن__اخت اس_لام واقعى پرورش دادن_د!

ليله قدر سال 1385

سيد مهدى حبيبى امين

(16) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

موسى و هدايت بنى اسرائيل به وسيله آن، در حقيقت وفاى به همان وعده نيكوئى است به پدرانشان يعنى سرنشينان كشتى نوح داده بود و در عين حال اجراى سنت الهى است كه در امت هاى گذشته اعمال مى شد. گويا فرموده: ما بر موسى كتاب فرستاديم و آن را هدايت بنى اسرائيل قرار داديم به خاطر اين كه بنى اسرائيل ذريه همان هائى هستند كه ما با ن_وح س_وار بر كشتى كرديم. و به آن ها وعده سلامت_ى و ب_رك_ات و به_ره من_دى دادي_م!

مى فرمايد: اين سنت هدايت و ارشاد و طريقه دعوت به توحيد عينا همان سنتى است ك_ه «ن__وح» اولين مجرى آن در عال__م بشرى بود، و با قي__ام به آن شك__ر نعمت هاى خدا را به ج__اى آورد و عبودي__ت خود را نسب__ت به خ__دا خال__ص كرد.

(18) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

خداى تعالى هم شكر خدمت او را گذاشت و سنت او را تا بقاى دنيا بقاداد و در همه عوالم بر او سلام كرد. تا روز قيامت هر كلمه طيب و عمل صالحى كه از نسل بشر سر بزن__د خداى تعالى ن_وح عليه السلام را ش_ريك در اج_ر آن نم_وده است.

از عبارت ق_رآن_ى «وَ جَ_عَلْنا ذُرِّيَّتَ__هُ هُ__مُ الْ_باقي__نَ،» (77 / صافات) ب_ه خ_وب_ى ب_رم__ى آي_د كه مردم امروز همه ذري___ه پس___رى و دخت____رى ن__وح عليه السلام هستن__د! (1)

65 .

اسرائيل كه بود (19)

اهل كتاب درباره وجه تسميه او چنين گويند: «او هنگام كُشتى گرفتن با خدا در ج_ائى به ن_ام "ف_ن_ى ئي___ل" ب_ر خدا غال_ب و پيروز ش_____د؟!»

موضوع كُشتى گرفتن يعقوب با خدا در تورات ذكر شده است لكن قرآن شريف آن را تكذيب مى كند و عقل انسانى هم آن را از مح_الات مى داند!!!

بنى اسرائيل اولاد فرزندان يعق_وب پيغمب_ر عليه السلام مى ب_اشن_د. آن_ان در ابت_داء م_انن_د قبايل چادرنشين زندگى مى ك_ردن_د سپس ب_ا انتق_ال ي_وسف عليه السلام ب_ه مص_ر خ_ان_واده او ني_ز ب_ه مص_ر منتق_ل گ_ردي_د. بعده__ا فراعن__ه مص__ر همه بنى اسرائي__ل را به مملك__ت مص__ر ب_رده و با آن ه__ا چ__ون اسي__ران ممل__وك رفت__ار مى كردند. تا اين كه

(20) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

خداى تعال__ى به وسيله موس_ى عليه السلام آنان را از فرعون و طرز سلوكش نجات بخشيد.(1)

ايش_ان را از فرع__ون خلاص خواهد ك__رد، و بدين ترتيب صد و هفتاد سال از عذابشان كم كرد.

فضل گويد: حضرت صادق عليه السلام فرمود:

«شم__ا ه__م مث_____ل آن ه___ا هستي___د!

اگ__ر فعالي__ت كني__د، خ_دا ف_رج م_ا را خ_واه__د رساني___د،

ولى اگر با ما نباشيد اين امر به انتهاى خود خواهد رسيد!»

افراد يا جوامع انسانى كارى شايسته يا ناشايست سرزند يا صفت فضيلت يا رذيلتى پديدار گردد و آن گاه اثر نيك و يا وبال بد آن در اعقاب آن ها ظاهر شود. ملاك اين مسئل_ه ن_وعى وراثت است ك_ه آي_ه 9 س_وره نساء بدان اشاره دارد ومى فرمايد:

«و بايد بترسند كسانى كه اگر فرزندان ناتوان بعد از خود به جاى گذارند و بر آنان بيمناكند از تعدى ديگران، پس خودشان هم درباره يتيمان ديگ_ران از خ_دا بپ_رهيزند!» (9 / نساء) (1)

1- المي_زان، ج 20، ص 209 .

(24) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

در اشاره به داستان هاى همه انبياء و امت هاست، كه از ه_ر داست_انى آن چ_ه را ك_ه ذك_رش م__اي_ه عب_رت و ه_دايت خل__ق است، ذك_ر م_ى كن_د. از داستان هاى موسى عليه السلام آن چه را كه گفتيم از كلياتش در قرآن آمده، اين است كه آن جناب در مصر در خانه مردى اسرائيلى به دنيا آمد. در روزهائى به دنيا آمد كه فرعونيان به دستور فرعون پسر بچه هاى بنى اسرائيل را سر مى بريدند، و مادر موسى

(26) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

(به دستور خداى تعالى) او را در صندوقى نهاده و به دريا انداخت، و فرعون او را از دري_ا گ_رفت و به مادرش برگردانيد تا شير دهد و تربيتش كند، و موسى عليه السلام از آن روزه_ا در خ_ان_ه ف_رع_ون نش_و و نم_ا ك_رد.

آن گاه به سن بلوغ مى رسد و مرد قبطى را مى كشد و از مصر به سوى مدين فرار مى كند، چون ترس اين را داشته كه فرعونيان به قصاص آن مرد قبطى به قتلش برسانند.

سپ_س مدت__ى مق__رر ك__ه هم__ان ده س__ال باش__د، ب__راى خدم__ت به شعي__ب در مدين مكث مى كند و با يكى از دختران اوازدواج مى نمايد.

و پس از به سر آمدن آن مدت مقرر به اتفاق اهل بيتش از مدين بيرون مى آيد و در بين راه، آن جا كه كوه طور واقع است، از طرف آن كوه آتشى مى بيند و چون راه را گم

خلاصه سرگدشت موسى در قرآن (27)

كرده بودند، و آن شب هم شبى بسيار تاريك بود، به اميد اين كه كنار آن آتش كسى را ببيند و راه را ازاو بپرسد، و هم آتشى برداشته و با خود بياورد، به خانواده اش مى گويد:

«شما

اين جا باشيد تا من بروم و پاره اى آتش برايتان بياورم و يا كنار آتش راهنمائى ببينم و از او راه را بپرسم!»(7/نحل)

ولى همين كه نزديك مى شود خداى تعالى از كنار سمت راست آن بيابان كه از نظر ظاهر با زمين هاى اطراف فرق داشته از طرف درختى كه آن جا بوده، ندايش مى دهد و با او سخن مى گويد، و او را به رسالت خود برمى گزيند، و معجزه عصا و يد بيضاء را به او مى بخشد كه دو تا از نه معجزه اوست، و او را به عنوان رسالت به سوى فرعون و قومش گسيل مى دارد تا بنى اسرائيل را نجات دهد. براى اجراى اين مأموريت و بنا به درخواست موسى عليه السلام هارون برادر او را نيز وزير و شريك نبوت وى قرار مى دهد.

(28) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

موسى همراه هارون نزد فرعون مى آيد و او را به سوى كلمه حق و دين توحيد مى خواند و نيز به او پيشنهاد مى كند كه بنى اسرائيل را با او روانه كند و دست از شكنجه و كشتارشان بردارد و به منظور اين كه بفهماند رسول خداست، معجزه عصا و يد بيضا را به او نشان مى دهد. فرعون از قبول گفته هاى او امتناع مى ورزد و در مقام آن بر مى آيد كه با سحر ساحران با معجزه او معارضه كند. ساحران فرعون حقا سحرى عظيم نشان دادند، و اژدها و مارهاى بسيار به راه انداختند، ولى همين كه موسى عصاى خود بيفكند، تمامى آن سحرها را برچيد و خورد و دوباره به صورت عصا برگشت، و ساح__ران كه فهميدند عصاى موسى از سن__خ سحر و جادو ايشان نيست، همه به سج__ده افتادن__د و

گفتند: ما به رب العالمين ايمان آوردي__م، به آن كس__ى كه رب موسى و ه__ارون است! ول_ى ف_رع_ون هم چن_ان ب_ر انكار دع__وت وى اص__رار ورزيد و ساح__ران را تهدي__د ك__رد و ايم_ان ني_اورد !

خلاصه سرگدشت موسى در قرآن (29)

موسى عليه السلام هم هم چنان به دعوت خود پافشارى مى كرد، و فرعون و درباريانش را به دين توحيد همى خواند و معجزه ها مى آورد.

يك بار آن ها را دچار طوفان ساخت. و دفعات ديگر ملخ و شپشه و قورباغه و خون را بر آنان مسلط كرد. و آياتى مفصل آورد، ولى ايشان بر استكبار خود پافشارى كردند. هر دفعه كه به يكى از گرفتارى هائى كه موسى عليه السلام به عنوان معجزه بر ايشان مى آورد، مبتلا مى شدند. مى گفتند: اى موسى، پروردگار خودت را بخوان واز آن عهدى كه به تو داده (كه اگر ايمان بياوريم اين بلا را از ما بگرداند،) استفاده كن، كه اگر اين بلابگردانى به طور قطع ايمان مى آوريم، و بنى اسرائيل را با تو مى فرستيم، ولى همين كه خدا در مدت مقرر بلا را از ايشان برطرف مى كرد، دوباره عهد خود مى شكستند و به كفر خود ادامه مى دادند.

(30) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

لاجرم خداى تعالى دستورش مى دهد تا بنى اسرائيل را در يك شب معين بسيج نموده واز مصر بيرون برد. موسى و بنى اسرائيل از مصر بيرون شدند و شبانه به راه افتادند تا به كنار دريا رسيدند، فرعون چون از جريان آگاهى يافت از پشت سر ايشان را تعقيب كرد، و همين كه دو فريق يك ديگر را از دور ديدند، اصحاب موسى به وى گفتند:

«دشمن دارد به ما مى رسد!» موسى

گفت:

«ح__اش__ا! پ__روردگ__ار م__ن ب__ا م___ن اس__ت، و ب___ه زودى م__را راهنمائ__ى مى كن__د!» (61 و 62 / شع_راء)

در همين حال به او وحى رسيد كه با عصايش به دريا بزند. همين ك_ه زد، دريا شكافته شد، و بنى اسرائيل از دريا گذشتند، فرعون و لشكريانش ني_ز وارد دريا شدن_د،

خلاصه سرگدشت موسى در قرآن (31)

و همين كه آخ_رين نفرشان وارد شد، خداوند متعال آب را از دو ط_رف به ه_م زد و همه ش_ان را غ_رق ك_رد.

بعد از آن كه بنى اسرائيل نجات يافتند و از شر فرعون و لشكرش راحت شدند، موسى عليه السلام ايشان را به طرف بيابانى برد كه هيچ آب و علفى نداشت. در آن جا خداى تعالى به كرامت خود «مَنَّ وَ السَّلْوى » را (كه اولى گوشتى بريان و دومى چيزى به شكل ترنجبين بود،) بر آنان نازل كرد تا غذايشان باشد. موسى عليه السلام براى سيراب شدن آن ها عصا را به سنگى كه همراه داشت مى زد و دوازده چشمه از آن مى جوشيد، هر يك از تيره هاى بنى اسرائيل چشمه خود را مى شناختند و از آن چشمه مى نوشيدند و از آن «مَنَّ وَ السَّلْ__وى» مى خوردند. و براى رهائى از گرماى آفتاب خداوند متعال ابر را بر سر آن ها بيفكند.

(32) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

آن گاه در همان بيابان، خداى تعالى با موسى مواعده كرد كه چهل شبانه روز به كوه طور برود تا تورات بر او نازل شود. موسى عليه السلام از بنى اسرائيل هفتاد نفر را انتخاب كرد تا تكلم كردن خدا با وى را بشنوند (و به ديگران شهادت دهند،) ولى آن هفتاد نفر با اين كه شنيدند، باوجود اين گفتند: نه، ما ايمان نمى آورم مگر

اين كه خدا را آشكارا ببينيم.

خ_داى تع_ال_ى جل_وه اى ب_ه ك_وه ك__رد و ك_وه مت_لاش_ى ش___د !

ايشان از آن صاعقه مردند و دوباره به دعاى موسى زنده شدند.

بعد از آن كه ميقات تمام شد و خداى تعالى تورات را بر موسى عليه السلام نازل كرد، آن گاه به او خبر داد كه بنى اسرائيل بعد از بيرون شدن او گوساله پرست شدند و سامرى گمراهش_ان كرد!

موسى عليه السلام به سوى قوم خود برگشت، در حالى كه بسيار خشمگين و متأسف بود

خلاصه سرگدشت موسى در قرآن (33)

و گوسال_ه را آتش زد و خاكست_رش را ب_ه دري_ا ريخت و س_امرى را طرد كرد و فرمود:

«ب__رو ك__ه در زن__دگ____ى ه_ميش__ه بگ__وئ___ى ن__زديك__م نش__وي__د!» (97 / ط__ه)

اما مردم را دستورداد تا توبه كنند، و به همين منظور شمشير در يكديگربه كار بزنند و يكديگر را بكشند، تا شايد توبه شان قبول شود. توبه شان قبول شد ولى بار ديگر از پذيرفتن احكام تورات كه همان شريعت موسى بود، سر باز زدند، و خداى تعالى كوه طور را بلند ك__رد و در بالاى سر آنان نگه داش__ت (كه اگر ايمان نياوريد بر سرتان مى كوبم!)

بعد از مدتى بنى اسرائيل از خوردن «مَنَّ وَ السَّلْوى» به تنگ آمدند، و از موسى درخواست كردند كه پروردگار خود را بخواند تا از زمين گياهانى برايشان بروياند تا از سبزى و خيار و سير و عدس و پياز آن برخوردارشان كند.

خداى تعالى دستورشان داد تا براى رسيدن به اين هدف داخل سرزمين مقدس

(34) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

شوند كه خدا ب_ر آن_ان واجب ك_رده در آن ج_ا ب_ه س_ر ب_رن_د.

بنى اسرائيل زير بار نرفتند و خداى تعالى آن سرزمين را بر آنان حرام كرد و به

س_رگ_ردان_ى مبتلايشان ساخت و در نتيجه مدت چهل سال در بيابانى سرگردان شدند!

ب_ر اس__اس رواي__ات اس_لام_ى م_وس_ى عليه السلام در همي_ن اي_ام رح_ل_ت ك__رده اس__ت.

يكى ديگر از داستان هاى موسى عليه السلام كه در قرآن نقل شده، سرگذشت رفتنش با جوانى به مجمع البحرين براى ديدار بنده صالح خدا (حضرت خضر) و همراهى او با آن بنده صالح است كه شرح آن در سوره كهف آمده است. (1)

خدا برايش ظاهر شده اند، و آتشى از وسط درخت خارى برايش نمودار كرده اند. آن گاه خدا با وى سخ__ن گفت__ه، و آن چ__ه را كه مى خواست__ه در مي_ان نه__اده، و او را ب__راى نج__ات دادن بن__ى اسرائي__ل ن_زد ف_رع_ون ف_رست_اده اس__ت. (اصحاح س__وم از سفر خروج)

يكى ديگر از موارد اختلاف مهم اين است كه آن فرعونى كه موسى رسول خدا به سوى وى رفت غير آن فرعونى بوده كه موسى را در دامن خود پروريده بود، و موسى از شر او گريخت تا به عنوان قصاص از خون مرد قبطى كه به دست او كشته شده بود، به قتل نرسد. (سفر خروج اصحاح دوم آيه 23)

داستان موسى (ع) در تورات (37)

يكى ديگر اين است كه تورات سخنى از ايمان آوردن ساحران به ميان نياورده است كه وقتى عصاى خود را افكندند و به صورت مارها درآوردند و عصاى موسى همه آن ها را بلعيد چه كردند و چه گفتند؟ بلكه مى گويد كه ساحران هم چنان نزد فرعون بودند و با موسى معارضه مى ك_ردن_د و در مق_اب_ل او معجزه موسى عليه السلام يعنى معجزه خ_ون و ق__ورب__اغ_ه، سح_ر خ__ود را ب__ه ك__ار زدن__د. (اصحاح هفتم و هشتم از سفر خروج)

يكى ديگر اين است كه تورات مى گويد: آن كسى كه براى بنى اسرائيل گوساله درست كرد و بنى اسرائيل آن را پرستيدند، خود هارون برادر موسى عليه السلام بود، براى اين كه وقتى بنى اسرائيل ديدند كه موسى عليه السلام در مراجعت از كوه طور دير كرد، همه نزد وى جمع شدند و بدو گفتند: براى ما معبودى درست كن تا پيشاپيش ما راه برود، براى اين كه اين مرد (موسى) كه ما

را از سرزمين مصر بيرون كرد، برنگشت، و نفهميديم چه

(38) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

شد؟ هارون به ايشان گفت: پس هر چه گوشواره به گوش زنان و پسران و دختران داريد برايم بياوريد، تمامى بنى اسرائيل گوشواره هائى را كه به گوش داشتند بياوردند و هارون همه را گرفت و از ميل قالبى درست كرد و طلاها را آب كرد و در آن ريخت و به صورت گوساله اى درآورد و گفت: اين است معبود شما اى بنى اسرائيل، كه شما را از مصر بيرون كرد! (اصحاح 32 از سفر خروج)

(در اين جا لازم است به خواننده عزيز تذكر دهيم كه اگر آيات قرآنى در اين زمينه از تاريخ موسى عليه السلام را به دقت زير نظر و مطالعه قرار دهد خواهد ديد كه لحن آن ها تعريض و گوشه زدن به تورات است !)

البته غير از موارد اختلافى كه ذكر شد، اختلاف هاى جزئى بسيار ديگر وجود دارد، مانند داستان كشتن قبطى و اين كه دو طرف دعوا در روز دوم اسرائيلى بودند. (اصحاح 2

داستان موسى (ع) در تورات (39)

از سفر خروج) و امثال آن بسيار است، مانند اين كه مى گويد: آن كسى كه در روز مسابقه عصا را انداخت و عصا همه سحر ساحران را بلعيد، هارون بود، كه به دستور موسى آن را انداخت. (اصحاح 7 از سفر خروج) و نيز تورات اصلاً داستان انتخاب هفتاد نفر براى ميقات، و نزول صاعقه، و زنده شدن آن ها بعد از مردنشان را نياورده است. در تورات اصحاح سى و دوم از سفر خروج آمده كه الواحى را كه موسى عليه السلام در مراجعت از كوه با

خود آورد و به زمين انداخت، دو تا تخته سنگ بود كه نامش لوح شهادت بود. اين قبيل اختلاف ها زياد است. (1)

او را از ميان دشمن بي_رون ك_رد، و دوب_اره ب_ه مي_ان آنان فرستاد و بر آنان غالب ساخت، تا هم_ه را غ_رق ك_رد و دودم__ان بنى اس_رائي_ل را نج_ات بخشي_د و وارث آن__ان ك__رد!

خداى سبح__ان بعد از ذكر اين ماجرا مطلب را به كتاب هاى آسمانى مى كشد كه متضمن دعوت به دين توحيدند و اين كتاب هاى آسمانى هستند كه حجت را بر خلق تمام كرده و حامل تذكرها براى مردم مى باشند.

(42) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

در اي__ن زمين____ه م__ى ف__رم____اي___د:

«خ_داى سب_حان تورات را بر موسى نازل كرد،

كه در آن بصي___رت ه__ا و ه___داي__ت و رحم____ت ب____راى م____ردم ب____ود،

آن را ن_ازل ك_رد ت_ا شاي_د از ي_ادآورى ق_رون گ_ذشت_ه وه_لاكت امت ه_اى پيشي_ن ب_ه ج_رم ن_اف_رم_انى ه_ا، متذك_ر ش_وند،

و از نافرمانى خدا دست بكشند!»(43/قصص)

و نيز قرآن را نازل كرد و در آن داستان ها از موسى عليه السلام آورد، با اين كه رسول خدا در عصر موسى نبود، و نزول تورات را نديده بود، و در طور حضور نداشت، آن وقتى كه خدا ندايش كرد و با موسى سخن گفت، و آن چه بين موسى و شعيب عليه السلام گذشته بود

علت بيان تاريخ موسى در قرآن (43)

براى آن جناب بيان داشت، و با اين كه آن جناب در مدين نبود تا جريان را براى مردم تعريف كند، ولكن خداى تعالى از در رحمت آن را برايش بيان كرد تا با نقل آن انذار كند مردمى را كه قبل از او نذير نداشتند. چون به خاطر كفر و فسوقشان در معرض نزول عذاب و گرفتارى مصيبت قرار گرفته بودند و اگر اين كتاب را نازل نمى كرد و دع_وت را اب_لاغ

نم_ى ك_رد ه_ر آين_ه آن وقت م_ى گفتن_د ك_ه چ_را رس_ولى ب_ه س_وى م_ا نفرستادى ت_ا آي_ات ت_و را پي_روى كنيم؟ و حجت ايشان عليه خ_دا تمام بود!

ولى وقتى خداى تعالى پيغمبر خود را مبعوث كرد و قرآن نازل شد و حق به سويشان آمد، گفتند:

«چ_را آن معج_زات_ى را ك_ه ب_ه م_وس_ى دادن_د ب_ه او ن_دادن__د؟

آيا همين ها نبودند كه به همان معجزات موسى كفر ورزيدند؟!

(44) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

مگ_____ر ب____ه اه____ل كت______اب م____راج___ع____ه نك____ردن___د؟

و مگر نبود كه وقتى به اهل كتاب مراجعه كردند و آن ها قرآن را تصديق كردند همين مشركين گفتند كه قرآن و تورات و معجزات موسى همه سحر بودن___د؟ و مگ__ر نگفتند كه ما به هم__ه اين ه__ا كافري_م؟!» (48 / قصص)

آن گ_اه ق_رآن كري_م ق_ومى از اه_ل كت_اب را م_دح مى كن_د ك_ه وقت_ى در آغ_از اسلام (و قب_ل از نف_اق يه_ود در مدينه،) مشركين نزد آنان شدند ت_ا از ام_ر محم_د صلى الله عليه و آله و قرآن سؤال كنند، آنان اظهار داشتند كه ما به او و كتاب او و كتاب موسى ايمان و تصديق داريم، و حرف مفت مشركان را نپذيرفتند.

(اين را هم بايد دانست كه اگر در آيات قرآن و هم چنين در اين آيه اعتراف شده كه تورات كتاب هدايت است، منظور تورات زمان موسى عليه السلام است، زيرا خود قرآن كريم

علت بيان تاريخ موسى در قرآن (45)

تورات موجود در اين اعصار را تحريف شده معرفى م_ى كن_د ك_ه خل_ل پ_ذي_رفت_ه است!

هر جا كه در قرآن مجيد تورات به عنوان كتاب خدا و كتاب هدايت ذكر شده، منظور آن تورات اصلى است، نه تورات فعلى!) (1)

در بالا گفته شد در قرآن مجيد، از همه امت هاى گذشته بيشر داستان هاى بنى اسرائيل ذكر شده است. هم چنين از همه انبياء گذشته بيشتر نام حضرت م_وس_ى عليه السلام آم_ده است.

1- الميزان، ج 31، ص 74 .

(46) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

نام موسى عليه السلام در 136 جاى قرآن ذكر شده است. درست اين رقم دو برابر ذكر نام حضرت ابراهيم عليه السلام در قرآن است، كه نام آن جناب نيز از هر پيغمبر ديگرى بيشتر آم_ده است، و رقم شمارش نام ابراهي_م عليه السلام در ق_رآن 69 م_ورد است. علتى كه براى اين معنا به نظر مى رسد، اين است كه اسلام دينى است حنيف، كه اساس آن ت_وحيد است توحيد را ابراهيم عليه السلام تأسيس كرد.

آن گاه خ_داى سبح_ان آن را ب_راى پي_امب_ر گ_رام_ى اش محمد صلى الله عليه و آله به اتمام رسانيد:

«مِلَّ__ةَ اَبيكُ__مْ اِبْراهي__مَ هُوَ سَمّيكُ__مُ الْمُسْلِمينَ مِنْ قَبْلُ....،»

«دين توحيد دين پدرتان ابراهيم است، او شما را از پيش مسلمان ناميد!» (78 / حج)

وجه اشتراك بنى اسرائيل با قريش (47)

بنى اسرائيل در پذيرفتن «توحيد» لجوج ترين امت ها بودند!

از ه____ر امت_______ى بيشت_____ر ب____ا آن دش__من__ى ك__ردن___د!

دورت_ر از ه_ر ام_ت ديگرى از انقي_اد در ب_راب_ر ح_ق بودند!

كفار عرب هم كه پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله گرفتار آنان شد، دست كمى از بنى اسرائيل نداشتند، و لجاجت و خصومت با حق را به جائى رساندند كه آي_ه ن_ازل شد و فرمود:

«كسانى كه كفر ورزيدند چه انذارشان بكنى و چه نكنى، ايمان بيار نيستند!» (6 / بقره)

هي__چ قس__اوت و جف__ا، و هي__چ رذيل__ه اى ديگ__ر از رذاي__ل، ك__ه ق__رآن ب__راى بنى اسرائيل ذكرمى كند، نيست مگر آن كه در كفار عرب نيز وجود داشت. (1)

1- الميزان، ج 1،

ص 387 .

(48) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

(49)

ف_رم_ان بخت النص__ر ب__اش__د.

قريب ده سال به همين منوال گذشت تا اين كه «صدقيا» كمى نيرومند شد و به يكى از فراعنه مصر پيوست و از اطاعت بخت النصر شانه خالى كرد.

(52) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

نافرمانى صدقيا و قومش، بخت النصر را سخت خشمگين ساخت و لشكر به ديارشان كشيد و شهرهايشان را محاصره نمود. يهوديان به قلعه هاى خود پناهنده شدند و قريب يك سال و نيم در حال محاصره به سر بردند، به طورى كه قحطى و وبا ميانش__ان پي_دا شد.

بخت النصر در محاصره استقامت نمود تا اين كه قلعه ها را در سال 586 قبل از ميلاد فتح كرد و پس از گشودن بلاد به قتل يهوديان و تخريب شهرها و قلعه هايشان فرمان داد. و تمام نشانه ها و علامات دينى آن ه_ا را از بين ب_رد و هيك_ل (مسج_داقص_ى) را ب_ه تل_ى از خ_اك تب_دي__ل ك_رد.

وضعيت تورات بعد از موسى

وضعيت تورات بعد از موسى (53)

در اي_ن پي_ش آم_د ن_اگ_وار ت__ورات و ت_اب_وت_ى ك_ه ج_ايگ_اه آن ب_ود ناپديد گرديد.

حدود 50 سال يهوديان به همين وضع در بابل به سر بردند، در صورتى كه از كتاب آسمانى شان خبرى نبود و ازمسجد و بلادشان جزتپه هاى خاك چيزى به نظر نمى رسيد!

تا اين كه كوروش پادشاه ايران بابل را فتح كرد و اسيران بنى اسرائيلى را آزاد ساخت.

كوروش عزراى معروف را كه از مقربينش بود بر آنان حاكم كرد تا آن ها را به ديار خ_ود ب_رگ_ردان_د و كت_اب ت_وراتش_ان را ب_ازن_ويس_ى كن_د و هيك_ل را مج_ددا بنا نمايد، و بالاخره ب_ه سي_ر و روش نخستين ش_ان ب_رگ_ردان_د.

«عزرا» در سنه 457 قبل از ميلاد بنى اسرائيل را مجددا به بيت المقدس آورد. بعد از آن شروع كرد به جمع آورى

و تصحيح «كتب عهد عتيق»، كه همان تورات امروزى است.

(54) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

نكته قابل ذكر اين است كه سند «تورات كنونى» مقطوع بوده و تنها به واسطه «عزرا» نامى به موسى عليه السلام اتصال پيدا مى كند كه اين امر باعث پيدايش سؤالات زيادى در ذهن خ_وانن_ده م_ى ش_ود:

1 _ ع_زراى ن_ام ب_رده براى يك محقق شناخته نيست!؟

2 _ اندازه اطلاع و بصيرت او در تورات معلوم نيست!؟

3 _ ميزان امانت او براى انجام چنين كار خطير (يعنى بازنويسى يك كتاب دينى مثل تورات) مشخص نيست!؟

4 _ مشخص نيست او از چه مأخذ و مداركى اسفار تورات كنونى را جمع آورى كرده است!؟

5 _ او با اتكاء به چه مستند صحيحى اغلاط واقع در تورات را تصحيح نموده

وضعيت تورات بعد از موسى (55)

اس__ت!؟) (1)

ن_ازل ك_ردن كت_اب را ب_ه هم_ه آن_ان نسب_ت داده، از اين جه_ت ب_وده ك_ه هم_ه آن دوازده تيره مشتم_ل ب_ر پيغمب_ران__ى ب_وده اس__ت، ولى خود برادران يوسف جزو انبياء نبودند.(1)

1- الميزان، ج 2، ص 182 .

اسباط دوازده گانه بنى اسرائيل (57)

راه مي__ان__ه گم__راه

ش___ده است!» (12 / مائده)

منظور از پيامبران در آيات فوق كسانى هستند كه خداوند بعدها براى آنان مبعوث مى فرمود و ايشان را دعوت مى نمود، مانند: حضرت عيسى عليه السلام و حضرت محمد صلى الله عليه و آله پيامبر گرامى اسلام و ساير پيامبرانى كه بين حضرت موسى عليه السلام و پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله مبعوث شده اند.

(60) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

داورى ميان آنان با خداست، پس همان خدا

اصلاح انحرافات يهود به وسيله قرآن (63)

پروردگار توس__ت كه عزيز است، يعنى كسى است كه هيچ گاه مغلوب نمى شود، و عليم اس_ت، يعن_ى هرگ__ز جه__ل و خط__ا در حكم__ش راه ن_دارد، پ__س اوس__ت كه با حك__م خود در بين آنان قضا مى راند.

پس بايد كه دل رسول اللّه صلى الله عليه و آله به قضاى پروردگار عزيز و عليمش راضى شود، و امر را به او محول نمايد، هم چنان كه جا دارد عين اي_ن رفتار را در حق مشركين داشته باشد، نه اين كه از شرك و كفر آنان و از مك_ر و حيل_ه ش_ان ان_دوه ن_اك و دل تنگ گ_ردد.

در پايان مى فرمايد:

«امر همه آنان، از شرك مشركين و اختلاف بنى اسرائيل،

ك__لاً مح__ول ب__ه خ__داى تع__ال__ى اس_ت، ن__ه ب__ه ت_و!

پ_س ب_اي_د ك_ه هم__واره او را وكي_ل خ_ود ق_رار ده__ى،

(64) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

ك___ه او ك_افى ت_وس_______ت،

و بايد كه از هيچ چيز نترسى،

ك__ه ت__و در امنيت___ى از ح__ق هست__ى!» (79 / نم__ل) (1)

1- المي__زان، ج 30، ص 332 .

اصلاح انحرافات يهود به وسيله قرآن (65)

(66)

برسانند، از آن به بعد، تمامى ف_رزن_دان ذك__ور بن__ى اسرائيل كشت__ه مى شدند، تا آن كه موس__ى عليه السلام به دني__ا آم__د.

خداى عزّوجل به مادر موسى وحى كرد:

- مترس، او را شير بده، و هر وقت از عمّال فرعون و جلادانش احساس خطر كردى فرزندت را در جعبه اى بگذار، و او را در رود نيل بينداز كه آب او را به ساحل نزديك قصر فرعون مى برد، و او به عنوان فرزند خود، او را نگ__ه دارى مى كن__د، چ__ون او اجاق__ش كور اس__ت، و ب_ه همي_ن جه_ت او را نم_ى كش__د، و خ_دا دوب__اره او را ب__ه ت_و ب__از م_ى گ_ردان__د! (7 / قصص)

(68) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

مادر موسى نيز چنين كرد، همين كه آب نيل صندوق را به نزديكى قصر فرعون برد، م_ادر م_وس_ى دخت_ر خ_ود را ك_ه هم_ان خ_واه_ر موس_ى ب_اش_د ف_رست_اد ت_ا از س_رن_وشت برادرش خبردار شود، دختر، پيرامون قصر گردش مى كرد، ديد چند نفر از قص_ر بي_رون ش_دن_د و از زن شي_رده_ى س_راغ م_ى گي_رن_د ك_ه م_وسى را شي_ر ده_د. دخت_ر، ايش_ان را ب_ه م_ادر خ__ود راه_نم_ائ_ى ك_رد و ايش_ان را ن_زد م_ادر خ_ود ب__رد.

مأم__ورين م__ادر موس__ى را براى شي__ردادن موسى اجي__ر كردند. او وقت__ى فرزند خود را دربرگرفت چشمان__ش روشن گردي__د، و وعده خ__دا را ص__ادق و منت او را ب__ر موس__ى عظي__م يافت!

در اين جا خداوند منتى را كه در كودكى بر موسى نهاده، يادآور مى شود. اين جا مقام، مقام اظهار عظمت است كه از ظهور قدرت تامّه الهى خبر مى دهد كه چگونه سعى و

تولد موسى (ع) (69)

كوشش فرعون طاغى را در خاموش كردن نور خدايى بى اثر نمود؟ و چگونه مكر او را

به خود او برگردانيد و دشمن_ش را در دامن خود او پرورش داد.

ح_اض_ر ب_وده اس_ت ،

ك___ه ب__ه ف___رع____ون م_ى گ____وي______د:

«اين ك_ودك ن_ور چشم من و توست، او را مكشيد!»

در اين جمله خطاب به عموم مى كند، چون مباشرين كشتن اطفال و آنان كه سبب ي_ا مب_اشر ي_ا آم_ر ي_ا م_أم_ور ب_ودن_د، بسي_ار ب_ودن_د.

قرآن مجيد اين صحنه را چنين ترسيم كرده است:

«و همس____ر ف___رع___ون گ__ف___ت:

اين كودك را نورچشم م_ن و خ_ودت ك__ن!

نقش همسر فرعون در حفظ و تربيت موسى (73)

و روب___ه ج__لادان ك__رد و گ_ف__ت:

او را مكشيد! شايد ما را سود بخشد!

و يا اصلاً او را فرزند خود بگي_ري_م!

اين رامى گفتند و نمى دانستند(كه چرامى گويند،

و اين خداست كه اين پيشنهاد را به دلشان انداخته ب_ود،)

در نتيجه قلب مادر موسى مطمئن و فارغ از اندوه گشت،

كه اگر فارغ نمى ش_د ن_زديك ب_ود م_وس_ى را ل__و ده_د.

اي_ن م_ا ب__ودي__م ك_ه قلب_ش را ب_ه ج_ائ_ى محك_م بستي_م ت_ا از م_ؤمني_ن ب_اشد!» (9 و 10 / قصص)

(74) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

اگر اين طور حكايت كرد براى اين بود كه بفهماند چگونه خداى مهربان محبت آن كودك را در دل وى انداخت، به حدى كه ديگر اختيارى برايش نماند و چاره اى نيافت جز اين كه نخس_ت ب_لا و كشت_ن را از او بگ_رداند، و پيشنهاد فرزندى اش را بكند، كه اين يكى از منت هائى است كه خداى تعال_ى در ح_ق م__وس__ى عليه السلام ارزان__ى داشت__ه اس__ت!

ع_ب_ارت ه____اى آي__ه ب__رخ__ى از نك___ات ج__ال____ب را روش_____ن م__ى س___ازد :

اولاً همسر فرعون گفت: «شايد ما را نفع رساند ي_ا او را ب_ه ف_رزن_دى بگي_ري_م!» او اين جمله را وقتى گفت كه آثار جلالت و سيماى جذبه الهيه را در

او ديد، وقتى پيشنهاد ك_رد ك_ه او را ب__ه ف__رزن_دى بگيري__م دلالتى است بر اين كه وى و همسرش پسرى نداشتند.

و آن جا كه فرمود: «وَ هُمْ لا يَشْعُرُونَ،» يعنى وقتى همسر فرعون اين سخن را گفت و اين ميانجى گرى را كرد و بلاى كشتن را از موسى عليه السلام برگردانيد، در حالى كه او و

نقش همسر فرعون در حفظ و تربيت موسى (75)

مخاطبينش نمى دانستند چه م_ى كنن_د، و حقيقت ح_ال و سرانج__ام ك_ار چه مى ش__ود؟

آن گاه قرآن مجي__د وض__ع و ح_ال م__ادر م__وس____ى را تع_ري___ف م_ى كن_د ك_ه -

به درستى كه نزديك بود وى پرده از راز برداشته و سّرموسى را فاش سازد، ولى ما قلب او را تقويت كرديم تا از دارندگان وثوق به خداى تعالى باشد، وثوق به اين كه خدا فرزند او را حفظ خواهد كرد و ديگر غم او را نخورد، و در نتيجه سّر او را فاش نسازد! (10 / قصص)

البت__ه به ط__ورى كه ق__رآن مى فرماي__د: قل__ب مادر موس__ى به سبب وح__ى از ان__دوه و ترس خالى شد ترس و اندوهى كه باعث مى شد سّ__ر فرزن__دش ف__اش گردد.

هم حضانت نمايد؟

بدين وسيله ت__و را به مادرت برگرداندي__م تا خوشح__ال شود و اندوه ناك نگردد.»(42 / طه)

مادر موسى به دخترش (كه خواهر موسى باشد) گفت كه دنباله موسى را بگيرد و

مادر موسى در نقش دايه او (77)

ببيند چه بر سرش مى آيد و آب صندوق او را كجا مى برد؟

خواهر موسى هم چنان دنبال او را گرفت تا آن كه موسى را از دور ديد كه خدمه هاى فرعون او را گرفتند. اين را از دور ديد، در حال كه فرعونيان تعقيب و مراقبت او را متوجه نبودند.

از طرف ديگر خداوند مهربان از طريق تحريم تكوينى موسى را از قبول پستان زنان ديگر منع كرد، به طورى كه قبل از آمدن خواهرش از مكيدن پستان زنان امتناع ورزيد، و هر چه دايه آوردند كه به او شير دهد پستانش را قبول نكرد. در اين موقع خواهرش ن_زديك ش_د و وض_ع را چني_ن دي_د، ب_ه درب_اري_ان گف_ت:

«آيا مى خواهيد شما را به خاندانى راهنمائى كنم كه آنان تكفل و سرپرستى اين كودك را ازطرف شما به عهده بگيرند؟ خاندانى كه خيرخواه او باشند!»(12/قصص)

(78) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

فرعوني__ان پيشنهاد او را پذيرفتن__د و او ايشان را راهنمائ__ى كرد به م__ادر موس_ى، پس موسى را تسليم مادر كردند، و در نتيجه خداوند متعال او را با اين نقشه ها ب__ه م__ادرش برگرداني___د.

قرآن شريف مى فرمايد:

«با اين نقشه او را به م_ادرش ب_رگردانديم،

تا چشمش روشن ش_ود و غص__ه نخ__ورد،

و تا آن كه بدان_د وع_ده خ_دا ح__ق اس_ت،

ولكن بيشتر مردم نمى دانند!»(13/قصص)

در اي_ن آي_ه خ_داى تع_الى علت برگرداندن موسى به مادرش رابيان مى كند كه چرا او را به مادرش برگرداني_د؟

مادر موسى در

نقش دايه او (79)

دليلش اين بود كه با مشاهده فرزندش يقين پيدا كند. چون مادر موسى قبل از اين جريان وعده خدا را شنيده بود و مى دانست كه وعده خدا حق است، و ايمان نيز بدان داشت، ولى مى گويد - ما موسى را به او برگردانديم تا با ديدن او يقين به حقانيت وعده خدا بكند، نه تنها وعده برگرداندن موسى بلكه مطلق همه وعده هاى الهى!

مردم متأسفانه بيشترشان اين را نمى دانند و يقين پيدا نمى كنند، و غالبا در وع_ده ه_اى خ_دا گرفتار شك و ترديدند و دل هايشان بدان مطمئن نيست!

عَل_ى عَ_يْن_ى،» (39 / طه)

يعنى ما محبت خود را بر تو افكنديم براى اين كه فرعون زير نظر من به تو احسان كند، زيرا من با تو و مراقب حال توام، و به خاطر مزيد عنايت و شفقتى كه به تو دارم از تو غافل نمى شوم! (1)

م_ردان بنى اسرائي_ل را نابود سازد و وقتى مردان نابود شدند نس_ل ب_ه كلى منق_رض م_ى ش_د.

علت اين كه فرعون چنين نقشه اى را ريخت اين بود كه وى از مفسدين فى الارض بود كه در زمين فساد مى كرد و اصلاح نمى نمود.

(84) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

بدين معنى كه خلقت عمومى كه انسان ها را ايجاد كرده و مى كند، و حتى ميان تيره اى با تيره ديگر در بسط وجود فرق نگذاشته و تمامى قبايل و دودمان ها را به طور مساوى از هستى بهره داده است، و آن گاه همه را به جهازى كه به سوى حيات اجتماعى و تمتع از متاع حيات زمينى هدايت كند مجهز ساخته است تا هر يك به قدر ارزش وجودى و وزن اجتماعى خود بهره مند شود. اين همان اصلاحى است كه صنع ايجاد از آن خبر مى دهد و تجاوز از اين سنت و آزاد ساختن قومى و برده كردن قومى ديگر، و بهره مندى قومى از چيزهائى كه استحقاق آن را ندارند و محروم كردن قومى ديگر از آن چه استحقاق آن را دارند، افساد در زمين است، كه انسانيت را به سوى نابودى مى كشاند.

پرورانديم، ظرف علّو فرعون در زمين و تفرقه افكنى ميان مردم و استضعاف بنى اسرائيل بود، استضعافى كه مى خواست به كلى نابودشان كند، در حالى كه ما خواستيم بر همان ضعيف شدگان انعام كنيم، و از

(86) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

هر جهتى نعمتى ارزانى شان بداريم، كه از سنگينى آن گران بار شوند، يعنى خواستيم پيشوايانشان كنيم تا ديگران به ايشان اقتداء كنند، و آنان متبوع ديگران و ديگران تابع ايشان شوند، در حالى كه خود سال ها تابع ديگران بودند، و نيز خواستيم وارث ديگرانشان در زمين بكنيم، بعد از آن كه زمين در دست ديگران بود، و خواستيم تا در زمين مكنت شان دهيم، به اين كه قسمتى از زمين را ملك آنان بكنيم تا در آن استقرار يابند و مالك آن باشند، بعد از آن كه در زمين هيچ جائى نداشتند، به غير همان جائى كه فرعون مى خواست در همان جا به ديار نيستى رهسپارشان كند، و خواستيم تا به فرعون پادشاه مصر و هامان وزيرش و لشكريان آن ها همان پيش آمد را نشان دهيم كه از آن بيم ناك بودند، و آن اين بود كه روزى بنى اسرائيل بر ايشان غلبه يابند، و ملك و سلطنت و رسم و سنت آنان را از دستشان بگيرند، هم چنان كه خودشان درباره

اراده الهى درانتقال حكومت به مستضعفين زمين (87)

موس_ى و برادرش روزى كه به سوى ايشان گسيل شدند، گفتند:

«اين__ان مى خواهن__د شم__ا را با سح__ر خ__ود از سرزمين ت__ان بيرون كنن__د و راه و رس__م زندگى ت__ان را ب__ه دس__ت فراموشى و ناب__ودى بسپارن__د.» (63 / طه)

اين آيه شريفه نقشه اى را كه فرعون در زير پرده براى بنى اسرائيل

كشيده بود تصوير مى نمايد، و آن اين بود كه از بنى اسرائيل يك نفر نفس كش در روى زمين باقى نگذارد، و اين نقشه را تا آن جا پيش برده بود كه قدرتش به تمامى شئون هستى و زندگى آنان احاطه يافته بود و ترسش همه جوانب وجود آنان را پر كرده بود، و آن قدر آن بيچارگان را خوار ساخته بود كه حكم نابودى شان را مى داد.

البته اين ظاهر امر بود، ولى در باطن امر، اراده الهى به اين تعلق گرفته بود كه آنان را از يوغ فرعون نجات دهد، و ثقل نعمتى را كه آل فرعون و آن ياغيان گردن كش را

(88) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

گران بار ساخته بود، از آنان بگيرد و به بنى اسرائيل منتقل كند، همان بنى اسرائيل خوار و بيچاره دست فرعون، و تمامى آن اسباب و نقشه هائى كه عليه بنى اسرائيل جريان مى يافت، همه را به نفع آنان به جريان بيندازد، و آن چه به نفع آل فرعون جريان مى يافت، به ضرر آنان تمامش كند، آرى خدا حكم مى كند، و كسى هم نيست كه حكمش را عقب اندازد.

خداوند سبحان اين قسمت از تاريخ را كه ذكر مى كند به ايشان وعده مى دهد كه به زودى بر آن ها منت نهاده و پيشوايان مردم قرارشان خواهد داد و وارث همين فراعنه خواهد كرد، و در زمين مكنت شان مى دهد و به طاغيان قوم آن چه را كه از آن بيم داشتن__د، نشان مى دهد:

«ما بعض__ى از اخبار موس__ى و فرع__ون را بر تو مى خواني_م، خواندن__ى به ح___ق!

(90) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

ب__راى اي__ن ك__ه اي_ن ق_وم كه به آي__ات ما ايم__ان آورده ان_د، در آن ت_دب_ر كنند،

قومى كه تو را پيروى مى كنند، و در دست فراعنه قريش ذليل و خوار گشته اند....» (3 / قصص) (1)

1- المي_____زان، ج 31، ص 10 .

تشابه استضعاف بنى اسرائيل و مسلمين مكه (91)

در كشتن او

(94) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

نداشت.

(اما اين كه يكى از آن دو پيرو دين موسى بود جهتش اين است كه آن روز بنى اسرائيل در دين منتسب به آباء خود ابراهيم و اسحق و يعقوب عليه السلام بودند، هر چند كه از دين آن بزرگواران در آن روز جز اسم چيزى نمانده بود، و بنى اسرائيل رسما تظاه__ر به پرستش فرعون مى كردن__د، و اما اين كه دوم__ى قبط__ى و دشمن موسى بود، جهتش اين بوده كه آن روز قبطيان با بنى اسرائيل دشمنى مى كردن__د، و شاهد اين كه اي__ن م_رد دشم_ن قبط_ى ب_وده، اين است ك_ه قرآن كري__م از موسى حكايت مى كند كه گف__ت: «و قبطي__ان بر من گناهى دارن__د، مى ترس__م مرا بكشن__د!») (14 / شعراء)

موسى مداخله كند و مرد قبطى به دس__ت او كشته ش_ود، و موسى در خط__ر و گرفت__ارى سختى دچار شود.

او مى دانست كه اين جريان پنهان نمى ماند و به زودى قبطيان عليه او شورش مى كنند خبر به گوش اشراف و درباريان و سپس به گوش خود فرعون مى رسد، و از او و از ه_ر كس_ى ك_ه در ج_ري_ان م_داخل_ه داشت_ه ش_دي_دت_ري_ن انتق_ام را خواهند گرفت.

تحليلى بر مسئله قتل مرد قبطى (97)

اين جاس__ت كه متوجه مى شود در ضربه اى كه به آن قبطى زد، لطمه اى كه باعث مرگ او ش__د اشتب__اه كرده، و اين وق__وع در اشتب__اه را به خدا نسبت نمى ده__د براى اين كه خداى تعال__ى جز به سوى حق و ص__واب راه نمى نمايد، لذا حكم كرد به اين كه اي__ن عمل منس__وب است به شيطان!

و اين عمل، يعنى كشتن قبطى، هر چند نافرمانى موسى نسب_ت ب_ه خ_داى تع_ال_ى نبود، براى اين كه اولاً خطائى بود غير عمدى، و ثانيا جنبه دفاع از مرد اسرائيلى داشت، و مرد كافر و ظالمى را از او دفع كرد، ولكن در عين حال اين طور هم نبوده كه شيطان در آن هيچ مداخله اى نداشته باشد، چون شيطان همان طور كه از راه وسوسه آدمى را به گناه و نافرمانى خدا وامى دارد، و هم چنين او را به هر كار مخالف صواب نيز وادار مى كند، كارى كه گناه نيست لكن انجامش مايه گرفتارى و مشقت است، هم چنان كه آدم

(98) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

و همسرش را از راه خوردن از آن درخت ممنوعه، گمراه نمود، و كار آنان را بدان جا كشانيد كه از بهشت بي_رون ش_دن_د!

مرد قبطى، ديگر به سوى قصر فرعون، خانه اى كه تا آن روز همه عمرش را در آن جا به سر برده بود، برنگشت، و شب را در شهر مصر سپرى كرد، تمام اين مدت را در ترس و نگرانى گذراند و همين كه صبح شد دوباره همان مرد بنى اسرائيلى را ديد كه مجددا او را به كمك مى طلبد، و اين بار نيز با يك قبطى ديگر درگير شده بود. موسى از در توبيخ گفت:

«راستى كه تو آشكارا مردى گمراه هستى، كه نمى خواهى راه رشد و صواب را

سرگردانى موسى در شهر مصر (99)

پي____ش بگي___رى؟» (18 / قصص)

اين توبيخ و سرزنش بدان جهت بود كه آن مرد با مردمى دشمنى و مقاتله مى كرد كه ازدشمنى و كتك كارى با آنان جز شر و فساد بر نمى خواست. مرد اسرائيلى خيال كرده بود موسى با اين توبيخ و عتابش بنا دارد او را بكشد لذا از خشم او بيم ناك شد و گفت: «اى موسى! آيا مى خواهى مرا بكشى همان طوركه ديروز يك نفر راكشتى؟»(19/قصص)

از سخ__ن او مرد قبطى طرف دع_وا فهمي_د ك_ه ق_ات_ل قبط_ى دي_روزى م_وس_ى ب_وده اس__ت، ل__ذا ب__ه درب__ار فرع__ون برگش__ت و جري__ان را گ__زارش داد، و فرع_ون و درباريانش به مشورت نشستند و سرانج_ام تصميم به قتل موس_ى گرفتن_د!

(تورات موجود در عصر نزول قرآن هر دو طرف دعوى را در آن روز اسرائيلى معرفى مى كند، در صورتى كه قرآن مشخص مى سازد كه يك طرف دعوا يعنى كسى كه

(100) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

به قتل رسيد و هم چنين كسى كه طرف دعواى روز بعد بود هر دو قبطى و دشمن بنى اسرائيل بودند.)

م_ردى از ب_الاى

شه__ر ك__ه قص__ر ف__رع_ون آن ج__ا ب__ود دوان دوان آم_د و گفت:

«اى موسى درباريان مشورت مى كردند كه تو را بكشند، از شهر بيرون شو كه من خيرخواه توام!» (20 / قصص) ظاهر آيه اين است كه مشورت براى قتل موسى در حضور فرعون و به دستور او صورت گرفته بود، و اين مردى كه آمده و به موسى خبر داد كه تصميم گرفته اند تو را بكشن_د، از هم_ان مجل_س آم_ده ب_ود و از آن ج_ائى كه قصر فرعون بي__رون شه_ر مص_ر ب_وده، تعبي_ر ف_رم_وده ب_ه اي_ن ك_ه م_ردى از ب_الاى شه__ر آم__د.

دختر تعدى كرده اند لذا پيش رفت و براى آنان آب كشيد و گوسفندان آن ها را سيراب كرد.

موسى پس از آب دادن گوسفندان دختران شعيب و رفتن آن ها تنها ماند و براى است_راحت ب_ه س_اي_ه پن_اه ب__رد، چ__ون ح__رارت ه__وا بسي__ار زي_اد ش__ده بود، گفت:

«رَبِّ اِنّى لِمااَنْزَلْتَ اِلَىَّ مِنْ خَيْرٍ فَقيرٌ،»

«پروردگارا! م_ن ب_ه آن چه از خير به سويم نازل كرده اى محتاجم!» (24 / قصص)

مراد از «نازل كردن خير» درخواست طعام نيست بلكه نتيجه آن يعنى نيروى بدنى است ك_ه بت_وان_د ب_ا آن اعم_ال صالح و كارهائى كه موجب رضاى خداست، انجام دهد.

اين اظهار فقر و احتياج به نيروئى كه خدا آن را به وى نازل كرده و به افاضه خودش

(104) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

به وى داده، كنايه است از اظهار فقر به طعامى كه آن نيروى نازله و آن موهبت را باقى نگه دارد، تا بدان وسيله كارهاى صالح انجام دهد.

مى آيد از در انزجار از ستم و ستم كار مى گويد: «پ__روردگ___ارا! م___را از ق____وم ظ___المي______ن نج_____ات بخشي_____دى!» (21 / قص___ص)

و هم اوست كه وقتى به راه مى افتد از شدت علاقه به راه حق و ترس از انحراف از راه حق، اظهار اميدوارى مى كند كه «شايد پروردگارم مرا به راه درست هدايت كند!»(22/قصص)

و ب_از اوست ك_ه وقت_ى گ_وسفن_دان شعي_ب را آب م_ى ده_د و ب_ه ط_رف س_اي_ه مى رود، از در مسرت از اين كه نيروئى كه خدا به او داده صرف راه رضاى خدا شده، و دريغ از اين كه اين نيرو را از كف بده_د، و نخ_وردن غ_ذا آن را سست كند، م__ى گ__وي__د:

«پروردگ__ارا! من محت__اج به هر چي__زى هستم ك__ه از خي__ر مى فرست__ى!» (24 / قصص)

و نيز هموست كه وقتى خود را اجير شعيب عليه السلام مى كند و سپس دختر او را به عقد

(106) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

خود در مى آورد مى گويد:

«خداون_د بر آن چ__ه كه ما در اين ق__رارداد مى گ__وئي__م وكي__ل اس___ت!» (28 / قصص)

نجات يافته است، چون فرعونيان در مدين تسلطى نداشته اند.

آب داد و نيز از ط__رز به راه افت__ادن او تا خان__ه پدرش، چيزهائ__ى ديده ب_ود ك_ه ب__ه عف__ت و ام__ان___ت او پ__ى ب__رده ب__ود.

و گوين_ده اي_ن پيشنه_اد، هم_ان دخت_رى ب_ود ك_ه ب_ه دست_ور پ_درش رف_ت و

(110) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

م_وس_ى را ب_ه خ_انه دعوت كرد.

قصص)

شعيب در اين جمله خبر مى دهد از نحوه كارى كه از او مى خواهد، و مى فرمايد كه من مخدومى صالح هستم، و نمى خواهم تو در خدمت گزارى من خود را به زحمت و

(112) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

مشق__ت ان__دازى و اي_ن صال__ح بودن__م را تو ه_م انش_اءاللّه در من خ__واه__ى ي__اف__ت.

موسى عليه السلام در پاسخ گفت:

- اين قراردادكه گفتى و شرط ها كه كردى، و اين معاهده كه پيشنهاد نمودى ثابت باشد بي_ن من و تو، نه من مخالفت آن مى كنم و نه تو، هر يك از دو مدت هشت سال يا ده سال كه خواستم به سر مى رسانم، و تو حق اعتراض نداشت__ه باشى، و خ__دا بر آن چ__ه مى گوئي__م وكي__ل ب_اش_د! (28 / قصص)

او خدا را در آن چه بين خود شرط و پيمان بستند، وكيل مى گيرد كه به طور ضمنى او را گواه هم گرفته است تا در صورت تخلف و اختلاف حكم و داورى بين آن دو با او باشد! موسى عليه السلام نگفت كه خدا شاهد باشد، بلكه گفت كه وكيل باشد، براى اين كه شه__ادت و داورى هميش__ه ب_ا خ_داس__ت، و احتي_اج به شاه_د گرفت__ن كس__ى ن_دارد.

ازدواج موسى با دختر شعيب (113)

و ام__ا وكي__ل شدن___ش وقت__ى اس__ت كه كس_ى او را وكي_ل خ__ود ق___رار ده___د.

اين در جاى ديگر قرآن نيز آمده كه وقتى يعقوب عليه السلام خواست از فرزندانش ميثاق بگي__رد كه يوس__ف را به او برگردانن__د، گفت:

«وَاللّهُ عَلى مانَق_ُولُ وَكي_لٌ،» (28 / قصص) (1)

1- الميزان، ج 31، ص 23 .

(114) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

(115)

مجيد نقل مى كن__د كه چون موسى عليه السلام مدت قرارداد را با شعيب پيامبر به

(116)

سر رساني__د، يعنى آن مدتى را كه ق__رار گذاشت براى شعي__ب خدمت كن__د، و دو سال را نيز ب__ر اس__اس رواي__ات وارده، اضاف__ه خدمت كرد، همس__ر خود را برداش__ت و به راه افت__اد، و در راه از سم__ت ط__ور آتش__ى از دور دي__د و ب_ه خان__واده اش گف__ت:

«م___ن از دور آتش_ى احس_اس م__ى كن__م،

شم_____ا در اي___ن ج__________ا بم___اني_____د،

تا شايد از كنار آن آتش خبرى كسب كنم،

و ي__ا پ__اره اى از آت__ش بي___اورم و خ___ود را گ__رم كني__م...!» (29 / قص__ص)

سياق آيه شهادت مى دهد كه اين جريان در شب واقع شده است. گويا شبى بسيار سرد بوده است. هم چنين برمى آيد كه موسى عليه السلام و همراهانش راه را گم كرده بودند. در چنين شرايطى، آتشى از طرف بلندى طور كه در آن نزديكى ها بوده، به چشم موسى عليه السلام

حركت شبانه موسى از مدين به مصر (117)

مى خ__ورد و به اهل خود دست__ور مى دهد تا در همان جا بمانند و او برود به طرف آن چ___ه ب_ه چشم_ش خ___ورده و ش_اي___د در آن ج_ا ان_سان_ى ببين_د و از او بپ_رس_د راه كجاس_ت، و ي_ا آن ك__ه پ__اره اى آت_ش گرفت__ه و بي__اورد ت__ا ب__ا آن گرم ش_ون___د.

در سوره طه فرموده: «شايد از آن برايتان پاره اى بياورم و يا بر كنار آتش راهنمائى ش_وم.» (10 / طه) اي_ن تعبي_ر بهت_رين دلي_ل است بر اين كه اين كاروان در آن شب راه را گم كرده بود. (1)

مُ_وس__ى لاَِهْ_لِ__ه اِنّ_ى انَسْتُ نارا... .» (7 / نمل)

چ_ون م___وس____ى ب____ه خ____ان____واده خ_______ود گف____ت:

«من آتشى مى بينم به زودى خبرى از آن براى شما مى آورم،

يا شعله اى از آتش گرفت_ه مى آورم تا ش_اي_د گ_رم ش___ويد!»

سياق آيه فوق در سوره نمل ماجرائى را كه از اين داستان در سوره هاى ديگر آمده تأييد مى كند، و شهادت مى دهد بر اين كه موسى عليه السلام در اين هنگام كه از دور آتشى ديده، داشته خانواده اش را به سوى مصر مى برده، و در حين حركت راه را گم كرده و، و خود و خانواده اش دچار سرما شده اند، و شب هم شب بسيار تاريك بوده است. در اين هنگام از دور آتش_ى ديده و خواسته تا نزديك آن ب_رود ت_ا اگ_ر انس_انى در كنار آتش يافت

جزئياتى از آتش طور (119)

شود از او راه را بپرسد، و يا پاره اى آتش بگيرد و نزد اهلش بياورد و در آن جا هي_زم_ى آتش كند تا گرم شوند لذا ب_ه خانواده اش گفت:

- اين ج__ا ب_اشي__د ك_ه م__ن احس_اس آتش_ى ك__ردم و آن را دي_دم،

از ج__اى خ_ود تك__ان نخ___وري__د،

كه به زودى از آن آتش يعن_ى از كن_ار آن آتش خب__رى م__ى آورم،

و به راهنمائى او راه را پيدا مى كنم،

و يا شعله اى از آن آتش مى آورم تا هيزمى آتش كنيد و گرم شويد!(7/نمل)

و از سياق آيه بر مى آيد كه آتش نام برده تنها براى آن جناب هويدا شده وغير از او كسى آن را نديده است، وگرنه به طور نكره نمى گفت كه من آتشى مى بينم بلكه آن را نشان مى داد و به آن اشاره مى كرد.

(120) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

همراه موسى در اين شب، همسر او،

دختر شعيب پيامبر بود، كه موسى بعد از سال ها شبانى براى شعيب تعهد خود را به پايان برده و با خانواده اش به مصر برمى گشت. احتمال دارد در آن روز به غير همسرش شخص يا اشخاص ديگرى از قبيل خ__ادم يا مكارى يا غير آن همراه__ش بوده باشند، چون موسى خطاب را با عبارت «شما» بي__ان ك__رده اس__ت، يا اين كه همس__رش تنه_ا ب__وده و قائ__م مقام چن__د نفر تلقى شده است، چون در مواقع حساس و جاهاى وحشت انگي__ز يك نفر در ايجاد انس در دل آدمى كار چند نفر را مى كند.

در تورات (سِفر خروج اصحاح چهارم آيه 20) آمده كه موسى در اين سفر همسر و فرزندانش را همراه داشته است. (1)

1- الميزان، ج 30، ص 249 .

جزئياتى از آتش طور (121)

مبارك بودنش به همين خاطر بود كه نداى الهى و تكلم او با موسى از آن برخاست، و از اي_ن راه شرافت_ى ي_افت، و موس__ى به خاطر همين شرافت و قداست مأمور شد كفش خ__ود را بكن_د - «نعلي_ن خ___ود را بك_ن ك_ه ت_و در وادى مق___دس طُ__وائ___ى!» (12 / طه)

موسى در كوه طور (123)

اين آيه شريفه، بدون ترديد دلالت دارد بر اين كه درخت مزبور به وجهى مبدأ آن ندا و آن گفتگ__و بوده است، و چي__زى كه هست اي__ن نيز مسل__م است كه درخت سخن نگفت__ه بلك_ه سخ___ن، سخ___ن خ___دا و ق_ائ__م ب__ه او ب___وده اس__ت، ن_ه ب_ه درخ___ت!

همان طور كه كلام يكى از ما آدميان قائم است به خود متكلم، پس در حقيقت درخت حجابى بوده كه خداى تعالى از وراى آن با موسى سخن گفت: البته اين احتجاب به معنائى بوده كه لايق ساحت قدس او باشد، احتجابى كه با احاطه او بر هر چيز منافات نداشته ب_اش_د.

در س_وره ش_ورى م_ى ف_رم_اي_د ك_ه تكلم كردن خدا با خلق به يكى از سه نحو است:

يكى به وسيله رسول و مبلّغ،

دوم__ى از وراى ح___ج__اب،

(124) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

سومى كه عالى ترين مراحل تكلم است، تكلم ب__دون واسط__ه و ب__دون حج__اب.

درباره تكلم خدا با موسى عليه السلام ، اين سخن گفتن بدون واسطه نبوده است، بلكه از وراى حجاب ب_وده است، و حج__اب در اين تكل__م درخت ب__وده كه واسطه شد، بين خ__داى سبح__ان و موسى عليه السلام .

آن جاكه خداى تعالى فرمود:

«اِنّ__ى اَنَاَ اللّ_هُ رَبُّ الْعالَمي___نَ!» (30 / قصص)

در آن از ذات متعالى كه نامش «اللّه است، خبر مى دهد، و او را به وصف وحدانيت

و يكتائى در ربوبيت توصيف مى كند، و ش__رك را به همه انواع__ش به طور مطل__ق از او نف__ى مى كند، به اين بي__ان كه وقتى او را به ربوبيت براى همه عالميان ستود، و با در نظر گرفتن اين ك__ه ربّ به معن__اى مال__ك و مدب__ر مى باش__د، مستحق است كه

موسى در كوه طور (125)

مملوك ه__ايش او را بپرستند، و ديگر چيزى از عالميان را باق__ى نگذاشت__ه كه مرب__وب غي__ر او باش__د، در نتيجه ديگر ربّ_ى غير او باقى نمانده و معبودى س_واى او نيس___ت!

به مبارك بودن او همان برگزيدن او بعد از تقديس اوست!

اما اين كه مراد به «مَنْ فِى النّار _ آن كه در آتش است» كيست؟

بعضى گفت__ه ان__د، خداس_ت، و معناي__ش اي__ن اس__ت ك_ه -

مب__ارك اس__ت آن كس__ى ك__ه سلط__ان و ق__درت___ش در آت__ش ظه__ور ك__رده اس__ت.

چون صداى گفتگو از درخت برمى خاست، درختى كه به شهادت آيات سوره قصص، آت__ش اطرافش را احاط__ه كرده ب_ود و بنابه گفته اين مفسر معناى آيه اين مى شود كه -

«مب__ارك است آن كسى كه با كلام خود از آتش براى تو تجلى كرد، و خير كثير به تو داد.»

آن وق_ت جمله

«وَ سُبْح___انَ اللّ___هِ رَبِّ الْعالَمي____نَ» (8 / نمل)

تنزيه خداست از اين كه جسم يا جسمانى باشد و مكان به او احاطه يابد و يا در

(128) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

دسترس حوادث قرار گيرد، نه اين كه منظور از آن به شگفت در آوردن موسى باشد، كه بعضى ها گفته اند.

مفسرين در اين باره حرف هاى مختلفى زده اند. برخى گفته اند كه منظور خود موسى بوده كه در آتش بوده و اطرافش پيامبران بوده اند. و برخى گفته اند كه نور خدا بوده و اطرافش موسى بوده، و برخى ديگر گفته اند كه درخت بوده در احاطه آتش واطرافش م_لائك_ه ب_وده ان_د، و خ_دا را تسبي_ح م_ى گفت_ه ان_د. لك_ن در بيشت_ر اي_ن وج_وه م_ن در آرى روشنى است كه از نظر خواننده مخفى نمى باشد! (الميزان 30 ص 249)

در س_وره ط__ه آي__ه 9 ت___ا 48 ني_ز تكل_م خ_دا ب_ا موسى عليه السلام را چنين شرح مى دهد:

«و چ______ون ب_____ه آت__ش رسي______د، ن_____دا داده ش___د:

اى م______وس___________ى!

تكلم الهى با موسى (129)

من خ_ود پروردگار توام!

كفش خود از پا در آر، كه

تو در وادى مقدس طوى هستى!

م_ن ت__و را ب_رگ_زي_ده ام،

ب_____ه اي___ن وح___ى ك__ه م__ى رس____د گ____وش ف___را دار:

- م_ن خ_داى يك تايم!

- خ__دائ____ى ك___ه معب____ودى ج____ز م____ن نيس______ت!

- عب__ادت م__ن ك___ن!

- و ب___راى ي___اد ك_____ردن م____ن نم____از ب____ه پ___ا دار...!» (11 تا 14 / طه)

«طوى» جلگه اى است كه در دامنه طور قرار دارد و همان جاست كه خداى سبحان آن را «وادى مقدس» ناميده است. و اين نام و توصيف دليل بر اين است كه چرا به موسى

(130) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

دستورداده تا كفشش را بكند. منظوراحترام آن سرزمين بوده است تا با كفش لگد نشود!

اگر كندن كفش را ف_رع ب_ر عبارت «اِنّى اَناَ رَبُّك» كرد، دليل بر اين است كه تقديس و احترام وادى به خاطر اين بوده كه حضي_ره قرب به خ__دا، و محف_ل حض_ور و مناجات به درگ__اه اوس__ت، پس مى ت_وان چني__ن گفت كه -

ب__ه م____وس_______ى ن__دا ش__د:

- اي_ن من_م پروردگارت،

و اينك تو به محضر منى،

و وادى طوى به همين جهت تقدس يافته،

ش_رط ادب ب__ه ج__اى آر،

و ك__فش__ت را ب___ك___ن!

تكلم الهى با موسى (131)

صاحب اين وحى خداى سبحان است، و در درك اين معنى هيچ احتياجى به اعمال نظر يا درخواست دليل يا اقامه حجتى نيست، زيرا اگر محتاج به يكى از آن ها شود باز هم يقين پيدا نمى كند كه به راستى پيغمبر شده است، چون ممكن است اطمينانى كه به دست آورده اثر و خاصيت دليل، و استفاده ق_وه تعق_ل از آن دليل ب_اش_د، ن_ه تلق_ى از غيب ب_دون واسطه!

پس حاصل كلام اين شد كه پيغمبران در بار اولى كه وحى خداى تعالى را مى گيرند، طورى هستند، و وحى هم طورى است، كه در همان اول در سويداى قلب به صدق آن ايم_ان پي_دا مى كنن_د، اي_ن مطلب ه_م از آي__ه استف__اده م_ى ش_ود، و ه__م از حك_م عق_ل!

وحى هم مانند ساير افعال خداى تعالى بدون واسطه نيست، چيزى كه هست، اصل

(134) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

مطلب توجه مخاطبى است كه كلام را دريافت مى كند. اگر متوجه واسطه اى كه حامل كلام خداست بشود و آن واسطه ميان او و خدا حاجب باشد، در اين صورت، آن كلام همان رسالتى است كه مثلاً فرشته اى مى آورد و وحى آن فرشته است، و به اين نمى گويند خدا با او تكلم كرد، ولى اگر متوجه خود خداى تعالى باشد، وحى او خواهد بود، و در اين صورت صحيح است گفته شود كه خدا با فلانى سخن گفت، هر چند كه در واقع حامل كلام خدا فرشته اى باشد، ولى چون او متوجه واسطه نشده، وحى وحى خود خ_دا مى ش_ود، چنان چ_ه ب_ه م_وس_ى خطاب شد:

«فَاسْتَمِ__عْ لِم__ا يُوح___ى، _ گ___وش كن ب__دان چ___ه، وح___ى مى ش____ود!» (13 / طه)

كه عين ندا از جانب

طور را وحى هم خوانده و در موارد ديگر كلامش اثبات حجاب هم نموده است.

چگونه به موسى وحى شد (135)

كه مى رسد گوش فرادار!

در اين لحظه مشيت الهى به اين تعلق گرفته كه فردى از انسان را وادارد تا مشقت حمل نبوت و رسالت را بر دوش كشد. چون در علم خدا، موسى بهتر از ديگران ب____وده، ب__دي_ن جه___ت او را اختي_ار ك_رده اس_ت.

(138) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

با عبارات فوق، خداوند متعالى اختيار نبوت و رسالت را انشاء فرمود، و چون اختيار با انشاء آن تحقق يافت، امر به گوش دادن به فرمان وحى را كه متضمن رسالت و نبوت موسى بود بدان اضافه فرمود و گفت:

- پس بدان چه وحى مى شود گوش فراده!

اصل آن را يعنى - توحيد و معاد - را ذكر مى كند و از نبوت اسم نمى برد زيرا روى سخ_ن با شخص رسول خدا صلى الله عليه و آله بوده است.

(140) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

ركن عمل را با اين ك_ه تفصي_ل زي_ادى دارد در ي_ك كلم_ه خ_لاص_ه ك_رده و ف_رموده «مرا عبادت كن!» و با اين، اصول و فروع دين را در سه آيه تكميل فرموده است.

/ طه) از تمام عبادت ها مخصوصا نماز را ذكر كرد با اين كه قبلاً به طور عام گفته بود: «مرا عبادت كنيد!» بدين جهت بود كه هم اهميت نماز را برساند و هم بفهماند كه نماز از هر عملى كه خضوع عبوديت را ممثل كن_د و ذكر خداى را به قالب در آورد، آن چنان كه روح در كالبد قرار مى گيرد بهتر است.

منظور از اين كه فرمود: «نماز را به ياد من به پا دار!» معنايش اين است كه يادآورى و

كلمه توحيد، و امر به عبادت و نماز (143)

عبادت مرا با عمل نماز تحقق بخش!

كه م_رس__لان ن__زد م_ن نمى ترسند!» (10 / نمل)

معل_وم مى شود ك_ه اي_ن بيان هرگز عتاب و توبي_خ م_وس_ى عليه السلام نب_وده، بلك_ه جهت امنيت بخشي_دن به او بوده است.

سپس در خطاب بعدى فرمود:

«دس__ت خ_ود در گريبان ببر و بي__رون آر در حال__ى كه سفي_د و درخشن_ده است،

ب__دون اي__ن ك_ه سفي___دى اش از پيس___ى باش___د،

و دست خود بر قلب خود نه، تا از ترس آرام گيرد!

اين دو معجزه از طرف پروردگار ت__و ب_ه س_وى ف_رع_ون و م_ردم اوست، كه آنان

اعطاى معجزات رسالت به موسى (147)

از دير ب__از مردم__ى فاسق بودند.» (32 / قصص)

ظاهر اين كه فرمود: «دست خود برون آر بدون پيسى» (سفيد بدون بيمارى و پيسى)، تعريضى باشد به تورات حاضر كه اين سفيد شدن را ناشى از بيمارى برص دانسته است. (در سفر خروج اصحاح چهارم آيه 6 مى گويد: ناگهان ديد كه دستش مانند برف از برص سفي_د ش_ده اس_ت.)

سر رود و عصبانى شوم و آن وقت زبانم بند آيد.» (12 و 13 / شعراء)

خداى تعالى فرمود:

- به زودى تو را به وسيله برادرت هارون تقويت و يارى خواهي_م ك_رد و براى شما تسلط و اقتدار و غلبه اى عليه آن ها قرار خواهيم داد تا به سبب

درخواست هاى موسى از خدا در لحظات اول رسالت (149)

آياتى كه ما شما دو نفر را به وسيله آن غلبه مى دهيم نتوانند بر شما مسلط شون_د. (35 / قصص)

آن گاه همي__ن غلب_ه دادن آن دو ب__زرگ___وار را ب_ر فرعوني_ان بيان كرده و فرموده:

_ شم__ا و هركس كه شم__ا دو نفر را پي__روى كند، غال__ب خواه_د بود! (35 / قصص)

اي__ن بي__ان را آورد ت__ا بفهمان__د كه ن__ه تنه__ا آن دو غالبن__د بلكه پي__روان ايش__ان ني_ز غال__ب خواهند ب_ود!

يعنى اژدهائى آشكار خوانده ك_ه م_ار بسي_ار ب_زرگ و عظي__م الجث_ه اس_ت، و در اي_ن س_وره آن را ب_ه م_ار ك_وچ_ك تشبي__ه ك__رده اس__ت؟

جواب از اين سؤال اين است كه تشبيه تنها از نظر اهتزاز و سرعت حركت و اضطراب است نه از نظر كوچكى و بزرگى، چون آن چه مايه شگفت است، اين است كه يك چوب دستى به صورت اژدهائى عظيم الجثه و هول انگيز درآيد، آن وقت بر خلاف اژدهاى ديگر مانند يك مار ك_وچك جست و خيز كند، و به سرعت آن بدود.

اين جا نخواسته است عصا را يا ثعبان را به خود مار كوچك تشبيه كند.

با منظره هول انگيزى، آن هم بى سابقه، بر مى خورد كه هيچ راهى براى دفع آن به نظر نمى رسد، مگر فرار كردن، و قهرا پا به فرار مى گذارد، از طرف ديگر، از خدا نيز دستورى نگرفته بود كه وقتى عصايش اژدها شد نترسد، لذا ترس موسى از نوع ترس هاى مذموم نب_وده است.

واما اين كه خداى تعالى به او فرمود - مرسلين نزد من نمى ترسند. انبياء و مرسلين مادام كه در جوار پروردگارشان هستند، از چيزى نمى ترسند، اين كرامت خود ايشان و از ناحيه خودشان نيست تا چون موسى نداشت بگوئيم رسولى ناقص بوده است، بلكه اين فضيلت را به تعليم و تأديب الهى به دست مى آورده اند، و چون آن شب، يعنى شب

(154) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

طور، اولين موقفى بود كه خدا موسى را به مقام قرب خود برد، و افتخار هم سخنى و رسالت و كرامت خود به وى اختصاص داد، لذا اين دستورش همان تعليم و تأديب الهى اس_ت، ن_ه م_ذم_ت و س_رزنش!

دومين خطاب اين بود كه -

- اى م_وس_ى! دستت را ب_ه گ_ريب_ان ك_ن ك_ه سپي_د و روش_ن ب_دون رن_ج در آي__د!

هم__ه اين ها از جمل_ه نه معجزه اى بود كه موسى عليه السلام سوى فرعون و قوم او برد. (1)

1- الميزان، ج 31، ص 49 .

ترس موسى در لحظه تلقى معجزه (155)

(156)

كند ل__ذا از موسى سؤال مى كن__د كه چه در دس__ت دارد تا او متوج__ه چوب خشك__ى شود كه بى جان در دست__ش است و اين چوب خشك وقتى با اعج__از الهى تبديل به اژده__ا شود موسى به عظم__ت موضوع پى بب__رد و آن طور كه بايد در دلش عظي__م بنماي__د.

م_وس_ى عليه السلام فكر ك_رد ك_ه خ_دا از او مى خواهد اوصاف و خواص عصايش را بيان ك_ند ل_ذا ب_ه ط__ور مفص__ل ب_ه بي_ان اوص_اف و خ_واص عصاي__ش پ__رداخت و گف__ت:

«اين عصاى من است!

بر آن تكي__ه مى كن__م،

ب__ا آن ب___راى گ__وسفن__دان خ__ود ب__رگ م__ى تك_ان_م،

(158) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

و اين عصا حوائجى ديگر از من رفع مى كند!»(18/طه)

بان__گ بلن__د گفت: «اَنَا رَبُّكُمُ الاَْعْلى!؟» (24 / نازعات) و نيز از ضعف و اسارت بنى اسرائيل در ميان آل فرعون با خبر بود و مى دانست چقدر جاهل و كوتاه فكرند! و گويا خبر داشت كه دعوت__ش چه شداي__د و مصايب_ى به ب__ار مى آورد، و چه فجايع__ى را بايد ناظ__ر باشد.

از سوى ديگر، حال خود را هم مى دانست كه تا چه حد در راه خدا بى طاقت و كم تحمل است. او به هيچ وجه طاقت نداشت ظلم قبطيان را ببيند. داستان كشتن آن

(164) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

قبطى، وني_ز داست_ان آب كشي_دنش بر س_ر چ_اه م_دين براى دخترانى كه حريف مردان نبودند شاه__د أبى القي__م بودن اوست.

از سوى ديگر زبان موسى - كه يگانه اسلحه اى است براى كسى كه مى خواهد دعوتى نوظهور كند و رسالت خداى را تبليغ نمايد - لكنت داشت، كه نمى توانست آن طور كه بايد مقاصد خود را برساند.

به همين جهات عديده از پروردگارش درخواست كرد كه براى حل اين مشكلات، سعه صدر به او دهد تا تحملش زياد شود، و شدايدى كه در پيش رو و در مسي_ر دعوتش دارد، آسان گردد، لذا فرمود: - خ_داي_ا سين_ه م_را ف_راخ ك_ن! يعن_ى ح_وصل_ه زيادى به من بده تا وقتى ن_ام_لايم_ات ب_ه م_ن هج_وم م_ى آورن_د، سين_ه ام تنگ_ى نكن_د.

من آسان گردان!

عليه السلام

معناى اشراك هارون در امر او اين است كه او مقدارى از آن چه را كه به وى وحى مى شود و چيزى از خصايصى كه از ناحيه خدا به او مى رسد، (مانند وجوب اطاعت و حجيت گفتار،) عهده بگيرد و انجام دهد.

واما اشراك در نبوت خاصّه،به معناى گرفتن وحى خدا، چيزى نبوده كه موسى از تنهائى در آن بترسد و از خدا بخواهد هارون را شريكش كند، بلكه ترس او از تنهائى در تبليغ دين و اداره امور در نجات دادن بنى اسرائيل و ساير لوازم رسالت است. هم چنان كه خود موسى عليه السلام فرمود: «برادرم هارون زبانش از من فصيح تر است او را با من بف__رست ت_ا م_را تص_دي_ق كن_د!»

(رواي__ات صحيحى از طري__ق شيعه و سنى وارد شده كه رسول خدا صلى الله عليه و آله عين همي__ن دع__ا را درب_اره اميرالمؤمنين عل__ى عليه السلام كرد با اين ك__ه على عليه السلام پيغمب__ر نبود!)

اعزام موسى به سوى فرعون (169)

آن مرتبط مى شود، گويا مى گويد: امر رسالت بس

(170) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

خطير است، و اين طاغوت و درباريانش، و نيز امتش مغرور عزت و سلطنت خود شده اند و شرك و وثنيت در دل هايشان ريشه دوانيده، ياد خدا را به كلى از دل هايشان برده، و علاوه بر آن ها عزت فرعون و شوكت درباريانش چشم بنى اسرائيل را پركرده و دل هايشان را خيره ساخته و آن ها به كلى مرعوب سلطنت او شده اند و در نتيجه آن ها نيز از اين راه خداى را فراموش كرده اند، و تنها به ياد فرعونند، خلاصه، ياد فرعون ديگر جائى خالى در دل هايشان براى يادخدا باقى نگذاشته است.

در نتيجه اين امر، يعنى امر رسالت و دعوت، در پيروزى اش سخت محتاج به تنزيه تو از شرك و ذكرت به ربوبيت و الوهيت دارد تا در اثر كثرت اين دو، ياد تو در دل هايشان رخنه كرده، و رفته رفته به خود آيند و ايمان بياورند. اين ذكر و تسبيح بسيار كارى نيست كه از من به تنهائى برآيد، پس ه_ارون را وزي_رم ك_ن، و م_را ب_ا او

اعزام موسى به سوى فرعون (171)

تأييد نموده و ش_ريك در كاره_ايم قرار ده، تا به اتفاق او بسيار تسبيحت گوئيم و بسيار ذك__رت بنمائيم، بلكه بدين وسيل__ه امر دعوت موفقيتى به دست آورد، و سودى بخشد.

«وَ اِنَّ__كَ اَنْ__تَ بِن_ا بَصي__را، _ ت_و نسب_ت ب_ه م__ن و ب_رادرم بين_ا ب_وده اى!» (35 / طه)

يعنى از روزى كه ما را آفريدى و خودت را به ما شناساندى مى دانستى كه ما لايزال با تسبيح و ذكر تو بندگيت مى كنيم و در اين بندگى ساعى و جدى هستيم.

پس اگر او را وزير من قرار دهى و مرا با او كمك كنى وشريك در امرم سازى، امر دعوت من تكميل مى شود و بسيار تسبيح و ذكرت مى گوئيم!

(46 / ط__ه)

اين آيه در حقيقت تأمينى است كه با وعده نصرت به آن دو پيامبر مى دهد، يعنى با حضور من، و ديدن و شنيدنم، ديگر جائى براى ترس شما نيست. خداوند در حقيقت آن ها را به مراقبت و نصرت خود وعده مى دهد وگرنه صرف حاضر بودن و ديدن و شنيدن و آگهى به آن چه رخ مى دهد، باعث رفع ترس موسى و هارون نمى شود، چون خ_داى تع_ال_ى هم_ه چي__ز را م_ى بين_د و م_ى شن__ود واز ه_ر چي__زى آگ_اه_ى دارد. (1)

1- الميزان، ج 27، ص 237 .

(176) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

«خديو» كه مصرى ها به طور كلى پادشاهان خود را بدان لقب مى خوانده اند. هم چنان كه روميان

1- الميزان، ج 20، ص 282 .

2- الميزان، ج 30، ص 100 .

(178) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

پادشاهان خود را «قيص_ر» و اي_راني_ان «كس_رى» و چين_ى ها «فغف_ور» لق_ب م_ى دادند.

اما اين كه فرعون معاصر موسى عليه السلام و آن شخصى كه به دست موسى غرق شد كه بود قرآن تصريح نكرده است.

در اين آيات، قرآن مجيد شروع دعوت حضرت موسى بن عمران عليه السلام را بيان مى كند. جزئيات آمدن موسى عليه السلام به نزد فرعون، اعلام رسالت خود براى نجات بنى اسرائيل، و موضوع دو معجزه اى كه در شب ط_ور خ_داون_د ب_ه او ك_رامت فرموده ب__ود، قسمتى از اين آي_ات را تشك_ي_ل مى دهند.

تأكيد صدق رسالتش گفت: بر من واجب

(182) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

است كه از ناحيه خداى تعالى جز حق نگويم و در رسالتى كه به من داده، باطلى به او نسبت ندهم، و در خلال چيزهائى كه مأمور به ابلاغ آنم چيزى را كه مأمور نيستم، نگنجانم.

موس__ى اض_اف__ه ك___رد:

«من براى شما معجزه اى از پروردگارتان آورده ام،

بن_اب_راي__ن بن__ى اس__رائي___ل را ب___ا م____ن بف___رس_____ت!» (105 / اع___راف)

فرع__ون عبارتى را بيان كرد كه نشان مى دهد معتقد به صدق موسى در اين كه آي_ه اى آورده، نب__وده اس__ت، و گف_ت:

«اگ__ر معج____زه اى آورده اى نش_______ان ب_____ده!

ولى م__ن گمان نمى كن__م كه تو در دع__وى خود راست بگوئى!» (106 / اعراف)

اولين پيام موسى به فرعون (183)

باب استفاده مى شود كه وقتى موسى ب_ه منظ_ور اعجاز دست خ_ويش را بي_رون م_ى آورد، ن_ورى ب_ه م_انن_د ن_ور آفت_اب از بين انگشتانش مى درخشيد، ولكن از آيات قرآنى بيش از اين استفاده نمى شود كه موسى دست به گ_ريب_ان خ_ود ان_در ك_رده و وقت_ى بي_رونش م_ى آورد، ب_راى بينندگان سفيد و درخشنده ب_ود، ول_ى باي_د دانست ك_ه اي_ن درخشندگ_ى و سفي_دى بايد به حدى باشد كه براى بينندگان خارق الع_اده و معج_زه به شم_ار آي_د. (1)

1- الميزان، ج 27، ص 237 و ج 16، ص 40 .

ارائه اولين معجزات (185)

فه_م م_ردم مسل_ط ش_ود، اع__م از معج___زه ي_ا دلي_ل ع_قل__ى.

تحليلى بر تجهيز موسى در اول مأموريت (187)

بعيد نيست مراد از فرستادن موسى با «سلطان مبين» اين باشد كه خدا او را ب_ر اوض_اع ج_ارى بين او و آل ف_رعون مسلط ساخت.

فرعون چنان ديكتاتور سركشى بود ك_ه هيچ ك_دام از رسولان غير از موسى عليه السلام گرفت__ار چنين كس__ى نشده ب__ود، ولى خ__دا موسى را بر او پيروز ساخت و فرع__ون و لشك__ري_ان__ش را غ__رق ك___رد، و بن_ى اس_رائي_ل را ب_ه دس_ت م_وس_ى نج___ات داد.

خداوند در دو مورد در قرآن كريم پشتيبانى خود از موسى عليه السلام و تسلط و غلبه او بر دشمنانش را به او تذكر داده و سپس او را به مأموريت خود فرستاده اس_ت. اولى در آي___ه 44 تا 46 س__وره ط__ه آم_ده ك__ه ف__رم__ود:

«موسى و هارون گفتن__د: پروردگ__ار ما!

ما مى ترسيم كه فرعون نسبت به ما افراط يا طغيان نمايد،

(188) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

خ_دا فرم_ود: مترسيد! م_ن ب_ا شمايم، مى شنوم و مى بينم!»

بار دوم در آيه 68 سوره طه است ك__ه مى ف_رم_ايد:

«مت______رس! ك_____ه محقق_____ا ت__و ب_____رت______رى!»

اين آيه و نظاير آن نشان مى دهد كه رسالت موسى عليه السلام مختص به قوم بنى اسرائيل نب_وده بل_ك_ه شام___ل آن ه__ا و ديگ_ران نيز بوده است.

(96 و 97 / ه_____ود)

اين كه خداى تعالى رسالت موسى را نسبت مى دهد به فرعون و «مَلاء» او، يعنى اشراف و ب_زرگ_ان ق_وم او ك_ه دل ه_ا را از هيبت خ_ود پ_رك_رده ب_ودن_د و ب_ه هم_ه ق_وم او نسب__ت نم_ى ده_د، احتم_الاً اش_اره ب__ه آن است كه عام__ه مردم فقط پيرو و ت_اب__ع بودن__د و رأئ__ى ج_ز رأى ب_زرگ_ان خ___ود ن_داشتن___د.

از زب_______ان ف___رع____ون در ج___ائ__ى م__ى گ____وي_____د:

«من به شما جز آن چه خ_ودم م_ى بين_م، ارائه نم_ى كن_م،

(190) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

و جز به راه رشد راهنمائى تان نمى كنم!» (29 / مؤمن)

پس «اَمْر» منطبق بر سنت و طريقه اى است كه وى پيش گرفته بود و بدان دستور مى داد و گوئى اين آيه در برابر آن گفته فرعون قرار گرفته كه خدا فرعون را تكذيب مى كند و م_ى ف_رم_اي_د:

«وَ م__ا اَمْ_رُ فِ__رْعُ___ونَ بِرَش__ي____دٍ، _ ام__ر ف__رع__ون رش_د ن__داش__ت!» (97 / هود)

ام__ر فرعون آن رشد را نداش__ت كه به حق هداي__ت كند و بلك__ه با گمراهى و جهال_ت همراه بود. (1)

1- الميزان، ج 20، ص 282 .

اشراف و درباريان فرعون و وضعيت فكرى آن ها (191)

چ__ه، ست_م گ_ران رستگ__ار نم_ى ش_ون__د.

ف__رع__ون گف____ت:

اى بزرگان قوم! من غير از خودم معبودى براى شما نمى شناسم!

اى ه___ام___ان! ب___راي___م از گ____ل پخت_____ه آج____ر بس_____از.

و برجى درست كن!

ب___اش___د ك___ه از معب____ود م___وس__ى اط______لاع بي___اب______م!

فرع___ون و لشكريان___ش در زمين بدون ح__ق استكبار ك_ردند،

و پن_داشتن_د ك__ه ب__ه س__وى م__ا ب___از نم__ى گ__ردن__د.

اتهامات فرعون عليه موسى (193)

پس ما او و لشك_ري_انش را گ_رفتي_م و به دريا ريختيم!

پ_س بنگ__ر ك__ه ع__اقب__ت ست__م گ__ران چگ__ون_ه بود!؟

م__ا آنان را پيش_وايان_ى ك__ردي_م ك_ه م_ردم را ب_ه س_وى آتش دع_وت مى كردند،

و روز قيامت از آن م__ردم ي___اورى نخ__واهن_د ي_افت،

بع_د از رفتنشان هم در دنيا لعنت و در قيام_ت زش_ت روئ_ى نصيبش_ان ك_ردي_م!»

ف_رع_ون ك_ارى ب_ه معج_زات م_وس_ى ن_داشت، بلك_ه او دع_وت موسى را مورد هدف قرار داده و گف_ت:

_ آن چه موسى آورده دين نوظه__ورى است كه از پدران گذشته و قدماى م__ا برايم__ان نق_ل نش_ده اس_ت ك__ه وقتى از اوق_ات و در عص_رى از اعص_ار ب_ه آن معتق_د ش__ده ب__اشن__د. (36 / قصص)

(194) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

م__وس___ى عليه السلام در پ_اس__خ گف______ت:

- پروردگار من كه همان رب العالمين است و خلقت و امر به دست اوست، از شما داناتر است به كسى كه هدايتى مى آورد، و كسى كه موفق به دار آخرت مى شود، و همين پروردگار است كه مرا به عنوان رسول فرستاده تا هدايت برايتان بياورم - هدايتى كه همان دين توحيد است - و مرا وعده داده كه هر كس به دينم بگرود دار عاقبت داشته باشد، و دليل بر اين دعوتم آيات بيناتى است كه از ناحيه خود به من داده اس_ت!

(37 / قصص)

موسى عليه السلام به فرعون و قومش تعرض مى كند و گوشه مى زند و عاقبت الدار را از ايشان نفى مى كند براى اين كه آنان اساس سنت حيات را بر ظلم نهادند و معلوم است در چنين سنت و نظامى از عدالت اجتماعى خبرى نيست. و چنين نظامى برخلاف فطرت انسانى است، كه جزئى از نظام كون است.

اتهامات فرعون عليه موسى (195)

در نتيجه بر خلاف نظام آفرينش نيز هست، (و نظام آفرينش چنين اجتماعى را و سن_ت او را خ_رد و ن_اب__ود خ_واه__د ك_رد، پس چني_ن م_ردم_ى رستگ__ار نمى ش_وند!)

فرعون شروع مى كند به گوشه زدن به موسى كه براى مردم دعوت حقه اى آورده اى و آن دعوت را با معجزاتى تأئيد كرده اى ولى آن چه تو به سوى آن دعوت مى كنى براى ما ثابت نشده است، و هم چنين خوارق عاداتى را كه آورده اى براى ما ثابت نشده است كه واقع_ا از ط_رف خ_دا ب_اش_د، و اص_ولاً م_ن خ_دائ_ى غي_ر از خ_ودم س_راغ ن_دارم ك_ه م_ردم آن را بپ_رستن_د!

فرعون مطلب را در سياق و عباراتى حق به جانب آورده تا در دل مردم جا كند و مورد قبول ق_رار گي_رد.

(196) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

حاصل معنا اين است كه فرعون براى بزرگان قوم خود چنين اظهار كرد كه از آيات و معجزات موسى و دعوت او برايش روشن نشده كه معبودى در عالم هست كه رب همه عالميان باشد، و اصولاً اطلاع از معبودى غير خودش در عالم ندارد و آن گاه به هامان دست_ور م_ى ده_د كه برجى بسازد بلكه بر بالاى آن شده و از خدا و معبود موسى اط__لاع_ى پي_دا كن__د.

موسى الوهيت را

تنها براى خداى تعالى اثبات مى كرد و از غير خدا نفى مى نمود و فرعون درست بر عكس، الوهيت را براى خود اثبات و از خداى تعالى نفى مى كرد، و اما ساير الهه كه او و قومش آن ها را مى پرستيدند، مورد تعرض نبودند و لذا الوهيت را منحصر در خود كرد.

وقتى دستور ساخت برج براى مشاهده خداى موسى را صادر كرد، (فرعون سعى

اتهامات فرعون عليه موسى (197)

كرد عبارت «اله موسى» را به كار ببرد،) ممكن بود مرادش اين بوده باشد كه برايش رصدخانه اى بسازند تا ستارگان را رصدبندى نموده و از اوضاع كواكب استنباط كند آيا رسولى مبعوث شده يا نه؟ (تا با رسالت موسى تطبيق دهد و يا آن چه موسى دعوى مى كن__د حق اس_ت يا نه؟) زي__را در جاى ديگ__ر قرآن كري__م از او نق_ل مى كن_د كه گفت:

«اى هامان برايم برج بساز، باشد كه من آن چه از عوامل آسمانى سبب حوادث روى زمين است اطلاع پي_دا كنم و در نتيجه به اله موسى اطلاع يابم، چون من خيال مى كنم او دروغگوست» (36 و 37 / مؤمن)

سپس قرآن كريم با لحن توهين آميز از عاقبت كار فرعون و لشكريان او و هول انگيز بودن عذابى كه بر سر آن__ان مى آورد سخ_ن م__ى گ__وي__د:

«پ__س م____ا او و لشك_____ري__ان___ش را گ__رفتي__م و در دري____ا ريختي_____م...!

(198) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

ما آنان را پيشوايانى كردي___م ك__ه م_ردم را ب___ه س_وى آت__ش دعوت مى كردند،

در روز قي______ام____ت از آن م_____ردم ي______اورى نخ______واهن_____د ي__اف__ت،

بع___د از رفتنش_____ان ه_____م در دني____ا ل__عن_ت،

و در قيامت زشت روئى نصيبشان كرديم!» (40 تا 42 / قصص) (1)

/ نازعات)

1- الميزان، ج 31، ص 55 .

تكذيب معجزات موسى و ادعاى الوهيت فرعون (199)

اي__ن آيات اشاره اى است به اجمال__ى از داست__ان موسى عليه السلام و فرست__اده شدنش به سوى فرعون و اين كه فرع_ون دع__وت آن جن__اب را رد نمود و خداى تعالى او را ب__ه نكال و عذاب دني_ا و آخ_رت گ_رفت_ار س_اخ__ت.

اين آيات در عين حال مشركين مكه را كه منكر قيامت بودند و با اين انكار خود دعوت دينى اسلام را رد مى كردند، اندرز مى دهد و موعظه مى كند، (چون بدون اعتقاد به معاد، تشريع دين معنا ندارد!) و در عين حال تسليتى براى رسول اللّه صلى الله عليه و آله و تهديدى براى آن كفار مى باشد.

در اين داستان علاوه بر همه آن نكات گذشته، استدلال بر وقوع قيامت و جزا نيز هست، چون هلاكت فرعون و لشكريانش با آن وضع هراسناك دليل روشنى است

(200) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

برحقيقت رسالت موسى عليه السلام از جانب خداى تعالى به سوى مردم، و اين رسالت از جانب خدا تمام نمى شود مگر با ربوبيت خداى تعالى نسبت به مردم، واين برخلاف پندار غلطى است كه مشركين دارند و معتقدند خداى تعالى تنها خالق است و ربوبيتى براى م_ردم ندارد، و ارباب م_ردم كسانى ديگرند و خدا رب آن ارباب است؟!

«آي_ا گفت__گ_وى م_وس_ى ب__ه ت__و رسي___د؟

وقت_ى پ__روردگ___ارش از وادى مق__دس ط_وى ن_دايش داد :

- به سوى فرعون برو كه طغيان كرده است!

بگ_و: آي__ام__ى خ__واه__ى پ__اك ش__وى؟

و من تو را به سوى پروردگارت هدايت كنم تا از او به هراسى؟

م_وس_ى معج_زه ب_زرگ ت_ر را نش_انش داد،

تكذيب معجزات موسى و ادعاى الوهيت فرعون (201)

ول__ى او تك__ذي_ب

و س__رپيچ___ى ك___رد،

و سپس برگشت تا عليه موسى تلاش كند،

ج_ارچ__ى ف_رست_اد ت_ا هم_ه جم_ع ش_ون_د،

آن گاه گفت: من از اين خ_داي_ان ك_ه داريم ب_راى شما مفيدترم!

در نتيجه اي__ن بلندپروازى، خ_داى تعالى او را ب_ه ع_ذاب دني_ا و آخ_رت بگرفت!

و در اين سرگذشت عبرتى است براى مال انديشى كه از سوء عاقبت ترسان است!»

(ممكن است اين آيات اولين نوبتى باشد كه قرآن كريم داستان موسى را شرح داده است. و اگر هم در سوره مزمل كه قبل از اين سوره نازل شده، اشاره اى شده باشد، بسي_ار ك_وت_اه و مجم_ل ب_وده است، ك_ه بع_دا در س_وره ه_اى اع_راف و ط_ه و ديگ_ر

(202) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

س_وره ه_ا تفصي_ل زي_ادى درب_اره ت_اريخ زن_دگى و دع_وت م_وسى عليه السلام آم___ده است.)

در اين آي_ات اشاره به دعوت ربوبيت__ى كه فرع__ون براى خ__ود قائ__ل ب__وده ك__رده و مى ف__رم__اي__د: ف__رع__ون گف___ت: « اَنَ__ا رَبُّكُ___مُ الاَْعْل___ى!» (24 / نازعات)

فرعون خود را رب الاعلا مى پنداشت. يعنى از ساير ارباب كه مورد پرستش مص_ري_ان ب__ودن__د، ب_لند م_رتب_ه ت_ر م_ى دانس_ت.

بعيد نيست منظورش از اين بلوف، با اين كه خودش هم بت پرست بود، اين بوده كه بگويد: من از همه خدايان به شما نزديك ترم، براى اين كه ارزاق شما به دست من تأمين مى ش_ود، و شئ_ون زندگ_ى و ش_رافت و آق_ائى ت_ان ب_ه همت م_ن حفظ مى ش_ود و س_اي_ر خ__داي__ان دست_ى ازدور ب_ر آت_ش دارن__د!

در پ__اي__ان اي__ن داست__ان م_ى ف___رم___اي___د:

تكذيب معجزات موسى و ادعاى الوهيت فرعون (203)

«اِنَّ فى ذلِكَ لَعِبْرَةً لِمَنْ يَخْشى!» (26/نازعات)

دراين حديث، يعنى در داستان موسى عبرتى هست براى كسى كه خشيت داشته باشد، يعنى داراى غريزه ترس از شقاوت و عذاب باشد، و انسان سالم چنين غريزه اى را دارد.

پس در

داستان موسى عبرتى است براى هر كس كه انسان باشد و فطرت انس___ان_ى اش را از دس____ت ن__داده ب__اش___د! (1)

گذشته نيز همين رفتار را داشتند. رسول اللّه صلى الله عليه و آله نبايد از قوم خودانتظارى

(206) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

جز آن چه امت هاى گذشته در مقابل انبياء خود داشتند، داشته باشد. و در ضمن، قوم آن جناب را هم تهديد مى كند به سرنوشتى كه امت هاى گذشته به خاطر تكذيب پيغمبرشان دچار شدند.

جهل گمراه بودم، و مصلحت كار را نمى دانستم، يك نفر بنى اسرائيلى مرا به يارى طلبيد

(208) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

و من او را يارى كردم و هرگز احتمال نمى دادم كه اين يارى او به كشته شدن مرد قبطى مى انجامد و عاقبت وخيمى به بار مى آورد، و مرا ناگزير مى كندكه از مصر بيرون شده و به مدين بگري__زم و سال ها از وط__ن دور شوم!

اصول مذهب آنان هيچ مفهومى ندارد، چون اگر منظور از اين كلمه يكى از مقدسات آنان باشد كه هيچ يك از آن ها رب العالمين نيست بلكه فقط رب عالم خودش است كه مسئول تدبير و مباشر در

رب العالمين كيست (211)

تصرف آن است، مانند عالم آسمان و عالم زمين و امثال آن و اگر منظور از اين كلمه خداى سبحان باشد كه باز او در مذهب آنان «رَبُّ الْعالَمينَ!» نيست و اصلاً با عالميان سروكار ندارد، زيرا در پندار آن ها عالم واگذار به ديگران شده است و خداى سبحان رب آن ديگران و يا بگو رب الارباب و اله تنها عالم آلهه است.

پس در عب__ارت ف__وق «وَ ما رَبُ الْعالَمي__نَ!» فرع__ون از موس__ى عليه السلام از حقيقت «رَبُّ الْع_الَمينَ!» م_ى پ_رس_د، چ_ون ف_رع_ون وثن_ى م_ذهب ب_ود و خ_ود بت مى پرستي_د و در عين حال دع_وى ال_وهي_ت ه__م داش_ت.

در اعتق__اد وثنى ه__ا منافات__ى بين «رَبُّ الْعالَمينَ!» و مرب__وب بودن يك نفر نيست، و ممك__ن است شخص واحدى مانن__د فرعون مث__لاً از يك سو خ__ودش رب ساي__ر مردم باش__د و از سوى ديگر مرب__وب ربى ديگ__ر بوده باشد. اص__ولاً رب ه__اى

(212) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

وثنى ه__ا مرب__وب رب__ى ديگ_رن_د، كه او خداى سبح__ان است كه رب الارب__اب اس__ت.

در اعتقاد وثنى ها، پادشاهى عبارت است از ظهور و جلوه اى از لاهوت در نفس بعضى از افراد بشر يعنى پادشاه، كه آن ظهور عبارت است از تسلط بر مردم و نفوذ حكم، و به همين جهت پادشاهان را مى پرستيدند، همان طوركه ارباب بت ها را، و نيز رؤساى خانواده ها را در خانه مى پرستيدند. فرعون يكى از همين وثنى ها بود كه الهه اى مى پرستيد، و چون

خودش پادشاه قبطيان بود قومش او را مانند ساير آلهه مى پرستيدن_د.

اين فرع__ون با چني__ن وصفى وقت__ى از موسى و ه__ارون شني__د ك_ه مى گوين___د:

«اِنّ__ا رَسُ_____ولُ رَبِّ الْع__الَمي___نَ» (16 / شع__را)

تعج__ب ك__رد و پ__رسي_د: «رَبُّ الْع__الَمي___نَ! چيس__ت؟» و م_وس__ى ج___واب داد:

رب العالمين كيست (213)

«رَبُ السَّمواتِ وَالاَْرْضِ وَ ما بَيْنَهُما... !»(24/شعراء)

«رب العالمين» همان رب آسمان ها و زمين و آن چه بين آن دو است، مى باشد كه تدبير موجود در آن ها به خاطر اين كه تدبيرى است متصل و واحد و مربوط به هم، دلالت دارد بر اين كه مدبر و رب آن نيز واحد است و اين همان عقيده اى است كه اهل يقين و آن هائى كه غير اعتقادات يقينى و حاصل از برهان و وجدان را نمى پذيرند، بدان معتقدند... «اِنْ كُنْتُمْ مُوقِنينَ!» (24 / شعراء)

«رَبُّ الْعالَمي__نَ!» همان رب واح__دى است كه تدبير واحد عالم بر او دلالت دارد، و اين دلالت يقينى است كه وجدان اهل يقين آن را درك مى كن__د، اهل يقين__ى كه جز با بره___ان و وج___دان س_روك_ارى ن_دارن_د.

«رَبُّ الْعالَمين» كسى است كه اهل يقين وقتى به آسمان ها و زمين و مابين آن دو

(214) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

مى نگرند و نظام واحد در آن ها را مى بينند به وى و به ربوبيتش نسبت به همه آن ها يقي_ن پي_دا م_ى كنن__د.

موسى عليه السلام در پاسخ فرعون، وى را در آن چه پرسيد به چيزى حواله داد كه اهل يقين مى ت__وانن__د تص____ورش كنن__د، چ__ون ب__ه وج____ودش يقي____ن دارن__د.

(خ_لاص_ه اي_ن ك_ه م_وس_ى عليه السلام ف_رم_ود: اگ_ر م_ى خ_واه_ى رب الع_المي_ن را تص__ور كن_ى و ب_دان_ى ك_ه چيس_ت و ك_يس_ت، ب_اي__د اه__ل يقي_ن ش__وى!)

خداى تعالى به وجهى قابل درك، و به تصور صحيحى قابل تصور است،

هر چند كه به حقيقت و كنه اش قابل درك نيست، و محال است احاطه علمى به وى يافت!

موسى عليه السلام از لحاظ ديگر ب_ره_ان_ى ب_ر ت_وحي_د رب_وبيت ك_ه آن را از وح_دت تدبير گرفته بود، اقامه كرد، چون در قبال وثنى ها بايد همين مسئله توحيد رب_وبي_ت اثبات

رب العالمين كيست (215)

شود، زيرا آن ها قائ__ل به توحيد ذات هستن__د ولى در ربوبي_ت خدا شريك قائل شده اند.

و اين بار گف__ت: «رب العالمي__ن، همان رب شما، و رب پدران گذشته شماست!» (26 / شعراء)

حاصل مغالطه فرعون اين بود كه موسى جوابى به من نداد، تنها عبارت

در مجلس فرعون چه گذشت (217)

«رب العالمين» را عوض كرد لذا موسى اين بار به طور صريح فرمود كه «رب العالمين» همان رب عالم انسانيت عصر حاضر و عالم انسانيت اعصار گذشته است، و با اين بيان حيله و نقشه فرعون خنثى شد. زيرا فرعون نمى خواست از حريم ارباب دفاع كند بلكه در حقيقت مى خواست از ربوبيت خود دفاع كند، و اين حيله را به كار برد تا تعلق ربوبيت خدا نسبت به خود را باطل كند و بگويد دامنه ربوبيت خدا مرا نمى گيرد، چون خدا رب العالمين نيست بلكه رب رب هاست، و هر الهى هم رب عالم خودش است، پس ديگر رب العالمين چه معنائى دارد؟ و موسى در پاسخش اثبات كرد كه در عالم هستى جز يك رب وجودندارد و درنتيجه رب العالمين رب شما هم هست و او مرا نزدشمافرستاده است!

فرع__ون از در ه_وچ__ى گ___رى و مسخ___ره در آم___د و ب___ه ح_اض___ران گف___ت:

«_ اى مردم اين رسولتان كه به سوى شما فرستاده شده، دي_وان_ه است!» (27 / شعراء)

(218) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

در اين جا رسالت موسى عليه السلام را به حاضرين نسبت داد و خواست بگويد شأن من اجل از آن است كه رسولى نزد من فرستاده شود، و در آخر هم نسبت ديوانگى به موسى عليه السلام داد كه چرا گفت: «پروردگار شما و پدران گذشته شما،» اين كه دارد فقط همان ح_رف اول خود را تفسير مى كند؟

موسى بار ديگر اضافه ك_رد:

«پروردگار مشرق و مغرب و هر چه ميان آن دو است، اگر تعقل كنيد؟» (28 / شعراء)

در

اين پاسخ موسى عليه السلام اشاره كرد به اين كه تو و حاضرين در مجلست از نعمت عقل محروميد و درك و فهم نداريد وگرنه اگر فهم مى داشتيد پاسخ اول مرا مى فهميديد. موسى عليه السلام در اين بيان روشن تر فرمود همان برهان اولى را كه اشاره به طلوع و غروب است و تدبير بين آن دو براى همه روشن است.

در مجلس فرعون چه گذشت (219)

تا با سحر خود عليه سحر موسى معارضه كنند.

دليل__ى است بر شگف__ت و بى اختي__ارى آن ه__ا كه

(224) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

گ__وئ_ى ديگ__ران ايش__ان را م_انن__د ي__ك م_وج_ود ب_ى ج__ان ب_ه زمي___ن ري_ختن___د!)

و با ذكر عبارت «ايمان آورديم به پروردگار موسى و هارون!» علاوه بر اقرار به توحيد، اعتراف به رسالت موسى و هارون نيز كردند، و با ذكر عبارت «ايمان آورديم به رب العالمين،» اعتراف به رب العالمين بودن خدا كردند كه جز با توحيد خدا وانكار الوهيت اله__ه تمام نمى ش_ود!

فرعون از سر خشم گفت:

- چ__را ب_____دون اج____ازه م____ن ب____ه وى ايم________ان آوردي___د؟ (49 / شع___راء)

فرعون بهتان ديگرى به موسى زد و گف___ت:

- حتما اين موسى، ب_زرگ شم__ا س_اح_ران اس_ت ك_ه ج_ادو تعليمتان داده

است! ب__ه زودى خ__واهي_د دانست!

يوم زينت، ميعاد موسى با ساحران فرعون (225)

من دست و پاهايتان را به عكس يك ديگر قطع مى كنم،

و همگ__ى ت___ان را ب___ر دار م__ى آوي_زم! (49 / شع____راء)

ساحران جواب دادند:

- اي_ن ك_ه ت_و م_ا را ب_ه دار بي_اوي_زى، ض_ررى ب_راى م_ا ن_دارد، زي_را م_ا در مق_اب_ل اي_ن ع_ذاب_ى ك_ه م_ا را ب_دان ته_دي_د م_ى كن_ى صب_ر م_ى كني_م، و ب_ه س_وى پروردگ__ار خود ب_از مى گردي_م، كه عالى ترين بازگشت هاست!

ما نه تنها از مرگ و كشته شدن باك نداريم بلكه مشتاق آن نيز هستيم تا پروردگار خود را ديدار كنيم، چرا؟ زيرا با مردن و كشته شدن به سوى پروردگار خود بر م_ى گردي_م، و از اي_ن برگشت_ن ه_م خ_وف_ى ن_داري_م، چ_را؟ ب_راى اي_ن ك_ه م_ا امي_دواري_م پ_روردگ_ارم_ان خط_اه_اى م_ا را

(226) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

بيامرزد! چرا اميدواريم؟ براى اين كه ما اولين كسى هستيم كه به موسى و هارون فرستادگ_ان پ_روردگارمان اي__م__ان آوردي____م! (50 و 51 /

شعراء)

(اين تعليل بسيار صحيحى است زيرا هيچ عقل سليمى در آن شك نمى كند كه اگر خداى سبحان بنا داشته باشد مؤمنى را به علت اين كه به رحمت و مغفرت او ايمان دارد بيامرزد قطعا رحمت و مغفرت او اولين كسى را كه فتح باب ايمان كرده، و راه را براى ديگران هموار ساخت_ه، وانم__ى گ___ذارد!) (1)

ديكت__ات_ور ن_ژاد قب__ط و پادش___اه ايش___ان اس___ت.

«هامان» نام وزير اوست.

«قارون» ني__ز ن__ام يك__ى از طاغي__ان بنى اس__رائي__ل است كه داراى خزائنى مملو از پ_____ول ب______وده اس___ت.

موسى عليه السلام براى آنان حق را آورده بود و جا داشت حق را بپذيرند، به خاطر همين كه

نقش چهره هاى ديگر در مبارزات موسى (229)

«حق» است، و نيز به خاطر اين كه آن چه آورده بود از ناحيه خداى تعالى بود، بدين جهت نيز لازم بود آن را قبول كنند و رد نكنند ولى در عوض كيد كردند و آن چه كه گفتن__د بدين منظور گفتند كه كسى به موس__ى ايمان ني__اورد، اما خداى عزيز كيد ايشان را بى نتيج__ه و خنثى ساخت و نگذاشت آن كيد به گروندگان موسى اصابت كند.

«آن ه__ا گفتن__د: وى س_اح_رى اس_ت دروغ پ__رداز!

و چ___ون ح___ق را از ن___احي__ه م__ا آورد، گفتن___د:

فرزندان هر كس ك_ه طرفدار اوست، به قتل برسانيد،

و زنان شان را نگه داريد!

ولى كيد و نقشه هاى فرعون كيدى كور و نقشه اى بر آب بود!» (24 و 25 / غافر)

سياق اين آيات دلالت دارد بر اين كه يكى از گويندگان اين حرف «قارون» بوده كه

(230) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

خود از بنى اسرائيل بوده است. اشكال هم ندارد، چون فرمان به كشتن پسران بنى اسرائيل و زنده نگه داشتن دختران از ناحيه فرعونيان و قب_ل از دعوت موسى عليه السلام بوده است و اين فرمان در اين آيه كه گفتيم قارون هم در آن شريك بوده، بعد از دعوت موسى و در خصوص فرزندان مؤمنين به او بوده است، و هيچ مانعى ندارد كه قارون ه__م در اين فرمان با فرعوني__ان موافقت كرده باشد، چون او با موسى و مؤمنين

عداوت مى ورزيد.

در اين ك_ه ف_رم_ود: «م_ؤمنين ط_رف_دار م_وس_ى» اش_اره اس_ت ب_ه اين ك_ه گروندگان به موسى از آن جناب پشتيبانى هم مى كردند و در دعوتش كمك مى نمودند.

فرع_ون گفت:

- مانع من نشويد، بگذاريد موسى را بكشم! (26 / غافر)

نقش چهره هاى ديگر در مبارزات موسى (231)

اين خطابى است كه فرعون به درباريان خود كرد و در آن اين دلالت هست كه در ب_راب_رش م_ردم_ى ب_ودن_د ك_ه ب_ا كشت_ن م_وس_ى مخ_الفت مى كردند و به او مى گفتند: - او را مك________ش! و دس_____ت از او ب_______ردار! (28 / غافر)

ف___رع____ون از در تكب____ر و طغي____ان م___ى گ__وي____د:

- بگذاري__د م__ن موس__ى را بكش____م، آن وق__ت او پروردگ__ارش را بخوان__د، تا اگر توانس__ت از دس_ت م__ن نج_ات__ش ده__د و از قت_ل خلاص__ش كن__د!؟ (26 / غافر)

اين تصميم خود را توجيه مى كند به اين كه من از موسى بر شما نگرانم كه مبادا دين و دنياى شما را تباه سازد، يعنى از پرستش بت ها به سوى پرستش خداى يگانه بكشاند و از طرف ديگر پيروانش زياد شود و ب_ه آس_انى س_ر از اط_اعت ب_رت_اب_د و ك_ار ب_ه جن_گ بكش_د و امنيت از بي_ن ب__رود.

(232) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

موسى عليه السلام در مقابل او مى گويد:

«من به پروردگار خود و پروردگار شما پن_اه م__ى ب_رم از ه___ر متكب_رى ك_ه ب_ه روز ج__زا و حساب ايمان ن__دارد!» (27 / غافر)

موسى در مقابل تهديد فرعون چنين او را تهديد مى كند كه به پروردگارش پناه مى برد! موسى پروردگار خود را كه فرعون به او اختصاص داده بود و گفته بود كه موسى را بكشم تا ببينم پروردگارش چگونه نجاتش مى دهد؟ پروردگار خود و

پروردگار آن ها ناميد و فهماند كه همان گونه كه خداى تعالى پروردگار من است، پروردگار شما نيز هست، و همان طور كه حكمش در من روان است، در شما نيز روان است، پس چون چنين است مى تواند پناهنده خود را ازشر شما حفظ كند هم چنان كه تاكنون حفظ فرموده است. (1)

نقش چهره هاى ديگر در مبارزات موسى (233)

تقيه مى كرده اس__ت. فرع_ون در پاس__خ گفت:

- من شما را جز به طريق ص_واب و مط_اب_ق واق_ع راهنم_ائى نم_ى كن_م! (29 / غافر)

منظ_ورش اين ب_وده ك_ه بگ_ويد: خودم بدان چه مردم را به سويش راهنمائى مى كنم يقين دارم و آن طريقه علاوه بر اين كه برايم يقين است، با واقع هم مطابق است. اين سخن از فرعون يك فريب كارى و زرنگى عجيبى است!

مؤمن آل فرعون مجددا رو به مردم ك_رد و گف__ت:

«_ اى قوم و قبيله من!

به راست_ى، من از همان عذاب مى ترسم بر شم__ا، ك__ه ب__ر س__ر اق_وام گذشته آمد!

(236) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

من از روزى مى ترسم كه مانند يك عادت هميشگى بر اقوام گذاشته يكى پس از ديگرى گذشت،

ب__ه خ_اط___ر اي__ن ك_ه كف__ر ورزيدن__د و پيامب__ران خ__ود را تكذي__ب ك__ردن__د،

مثل سنتى ازعذاب، كه در قوم نوح و عاد و ثمود و اقوام بعد از ايشان جريان يافت،

و خ_دا هرگ_ز اراده ظل_م نسب_ت ب_ه بن_دگ_ان ن_دارد!

_ اى قوم م__ن!

م__ن ب__ر شم__ا م__ى ت__رس__م از روز قي_____ام____ت!

روزى كه بانگ و فرياد م_ردم از هر سو بلند مى شود،

روزى ك_ه از ع__ذاب پا ب__ه ف__رار مى گ___ذاري_____د،

ول__ى از ن_احي__ه خ__دا هي__چ ح___افظ__ى ن__داري__د،

نقش مؤمن آل فرعون (237)

و كسى را كه خدا گمراهش كند ديگر هيچ راهنما نخواهدداشت!»(30 تا 33 / غافر)

ك__ه از دني__ا رفت گفتن__د كه ديگ__ر پيامب_رى بعد او نيست:

«سوگند مى خورم كه يوسف هم قبل از اين به سوى شما مصريان آمد، و آيات بيّناتى آورد،

(238) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

آيات__ى كه ديگر هي__چ شك_ى در رس_الت__ش ب_راى كس__ى باق_ى نمى گ_ذاش___ت،

ول_ى ت_ا زن___ده ب___ود شم___ا هم___واره درب__اره دع__وت او در ش__ك ب__ودي__د،

و همين كه از دنيا رفت، گفتيد:

- ديگ___ر بع___د از ي_وس__ف خ___داى سبح_ان رس_ول_ى مبع___وث نم_ى كن____د،

و با اين سخن، گفتار خود را نقض كرديد، و هيچ پروائى هم نكرديد!» (34 / غافر)

بالاى آن به اسباب آسمانى كه

(240) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

نهانى هاى آسمان را كشف مى كند، دست يابم، و از راه آن اسباب كشف كنم كه خداى موسى كج_است، چ_ون م_ن او را دروغگ_و م_ى پن_دارم!

«وَ كَ_ذلِ__كَ زُيِّ_نَ لِفِ_رْعَ_وْنَ سُ_وءُ عَ_مَلِ___ه وَ صُ___دَّ عَ___نِ السَّبي___لِ،» (37 / مؤمن)

از سياق بر مى آيد اين آيه به منزله يك قاعده و ضابطه كلى باشد و بفهماند كه چرا فرعون در مقابل حقى كه موسى وى را به سوى آن مى خواند، اين طور دست و پا مى زد؟

براى اين كه شيطان عمل زشت او را در نظرش زيبا جلوه داده بود، و او را از راه رشاد باز داشته بود، لاجرم احساس كرد كه در بن بستى قرار گرفته است، لذا با اباطيل خود در برابر آن مجادله كرد، و دست به اين گونه كارهاى ناشايست و نقشه هاى سفيهانه زد، تا شايد حق را از بين ببرد.

ولى آيه شريفه در ادامه مى فرمايد،

قصد صعود فرعون به آسمان (241)

- كي__د فرع__ون ج__ز به س__وى هلاك__ت و بى نتيج__ه گى ره نم_ى ب__رد! (37 / غافر)

داده خواهند شد.

- اى قوم من!

چه مى ش_ود م_را ك__ه شم_ا را ب_ه س__وى نج__ات م__ى خ__وان_م،

در ع__وض شم_ا م__را ب__ه س__وى آت_ش دع__وت م_ى كني_____د!

مرا مى خوانيد كه به خدا كفر ورزم، و برايش شريك قائل شوم،

ك__ه ه_ي_چ دلي_ل_ى ب_ر ش_رك او ن_____دارم،

و م_ن شما را به سوى خداى عزي_ز آم_رزن_ده دع_وت م_ى كن_م!

آرى، اي__ن حقي__قت__ى اس__ت ك__ه آن چ__ه شم_ا م___را ب__ه س_وي_ش

دعوت مردم به وسيله مؤمن آل فرعون (243)

م_ى خ_واني_د ن_ه در دني__ا دع___وت__ى دارد و ن___ه در آخ___رت،

و محق_ق است ك_ه ب_ازگشت همه م_ا به سوى خداست!

و محققا تنها اس_راف گ_ران اهل آتشن_د!

پس به زودى متوجه آن چه به شما مى گويم خواهيد شد،

و من امر خود را به خدا واگذار مى كنم،

كه خ_دا داناى به بن__دگ_ان است!» (38 تا 44 / غافر)

در اين گفتار مؤمن آل فرعون گفت: «اى قوم، زندگى اين دنيا متاعى بيش نيست، و آخرت همانا دار قرار ابدى است!» و اين مهم ترين سندى است كه مؤمن آل فرعون سلوك سبيل رشاد را به آن مستند كرده است، و تدين به دين حقى است كه در هيچ حالى آدمى از آن بى نياز نيست و آن عبارت است از اين عقيده كه آدمى بعد از زندگى ناپايدار دنيا،

(244) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

زندگى ابدى و جاودانى دارد، كه عبارت است از زندگى آخرت، و اين زندگى دنيا در مقابل آن متاعى پشيز و بى ارزش است، و در حقيقت اين زندگى مقدمه اى است براى آن، و به همي__ن جهت در بيان معناى سبيل رشاد، اول اين معنا را خاطر نشان ساخت و

بعدا به ذكر عمل زش__ت و عم__ل صال__ح پ_رداخت.

مؤمن آل فرعون در كوتاه ترين عبارت، تمامى اركان دين حق و سبيل رشاد را جمع كرد و آن عبارت از اين است كه آدمى حياتى دارد برخلاف حيات ناپايدار دنيا، پايدار و داراى قرار، كه در آن حيات به آن چه در دنيا كرده، جزا داده مى شود، چه عمل زشت و چه عمل صالح، و چون چنين است آدمى بايد عمل صالح كند و عمل زشت مرتكب نگردد.

براى مزيد بيان، اين را هم اضافه كرد كه اگر كسى عمل صالح كند، بدون حساب روزى داده م__ى ش_ود!

دعوت مردم به وسيله مؤمن آل فرعون (245)

ظاهرا به نظر مى رسد كه مؤمن آل فرعون بعد از سخنان و نصايح اوليه خود از طرف مردم با عكس العمل خوب مواجه نشده است، و مردم به جاى قبول دعوت او، او را به پرستش خدايان خود دعوت كرده اند، لذا او گفته:

- م_ن شم_ا را ب_ه س_وى نج_ات مى خ_وان__م و شم_ا م__را ب_ه س_وى آت___ش!

شما مرا دعوت مى كنيد به كفر خدا و اعتقاد به شريك براى او، كه هيچ علمى بدان ندارم، و مدركى ندارم كه دلالت كند بر اين كه آن چيز شريك خداست!

ولى من شما را دعوت مى كنم به پرستش خدائى كه عزيز است و هرگز مغلوب نمى شود، و غفار است و از بندگان خود آن كسى را كه توبه كند و به سويش باز گردد و ايمان آورد، مى آمرزد!

(246) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

او ادام______ه داد:

- آن چه مرا به سويش مى خوانيد و نامش را شريك خداى سبحان مى گذاريد كه هيچ دعوتى در دنيا ندارد، چون سابقه ندارد

كه پيغمبرى به سوى مردم فرستاده باشد تا مردم را به پرستش او دعوت كند و نيز در آخ__رت هم دعوت__ى ندارد چون احدى از خل_ق ب__ه س_وى او برنمى گردد!

- به خلاف، آن خدائى كه من شما را به سويش مى خوانم هم در دنيا دعوت دارد و هم در آخرت، آن خداى سبح_ان است!

او گفت:

- لاج_رم ب_رگشت گ_اه م_ا ب_ه س_وى خ_دا خ_واه_د ب_ود، پ_س ب_اي_د در ب_راب_ر او تسلي_م ش_وي_م و ط_ريق_ه او را پي_روى كني_م و ح__دود عب_وديت_ش

دعوت مردم به وسيله مؤمن آل فرعون (247)

را رع_ايت نمائيم! - لاجرم اسراف كاران كه از زى عبوديت تجاوز مى كنند اصحاب دوزخند و آن همين شما مردم هستيد!

- پس آن خدائى كه من شما را به سويش مى خوانم مايه نجات شماست، ن__ه آن چ___ه ك__ه شم_ا م_را ب_دان م_ى خ_واني__د!

او در پ___اي______ان گفت_______ه ه__اي______ش اف______زود:

- آن چه امروز به شما مى گويم گوش نمى دهيد، پس هم چنان باشيد تا به زودى متوجه گفته هاى من بشويد، اما وقتى كه عذاب را به چشم خود ديديد آن وقت مى فهميد كه من خيرخواه شما بودم!

«وَ اُفَ__وِّضُ اَمْ_رى اِلَ_ى اللّ_هِ، اِنَ اللّهَ بَصي_رٌ بِالْعِبادِ!»

«من امرخودرا به خدا واگذارمى كنم، خداى بيناى به حال بندگان است!»(44/مؤمن)

(248) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

ق__رآن ك__ري__م م__ى ف__رم__اي_د:

نتيجه كار اين شد كه خداى سبحان هم شّر كفار و نقشه هاى شوم آنان را از وى بگردانيد. كفار كه قصد كشتن يا آزار مؤمن آل فرعون را داشتند و برايش نقشه كشيده بودند، نقشه هايشان نقش بر آب شد و خدا شرّ آنان را از مؤمن آل فرعون برگردانيد و بدترين عذاب متوجه آل فرع_ون شد!

در اين ج__ا ق__رآن كري__م وض__ع ع__ذاب آن ه_ا را نش__ان

مى ده_د و مى فرم_اي__د:

«آت_ش هر صبح و شام ب_ر آن___ان ع__رض__ه م__ى ش__ود، ت__ا قي__امت ب_ه پ_ا شود،

و چون به پا شد گفته مى شود:

اى آل ف_رع_ون! داخ__ل شدي__دت__ري__ن ع__ذاب ش__وي___د....» (46 / غ__اف__ر)

دعوت مردم به وسيله مؤمن آل فرعون (249)

در اين آي__ات وضع آنان در جهن__م و بگومگويشان عليه مستكبرين بيان گرديده كه عين آي___ات ذي__لاً نق__ل م__ى ش_ود:

«همان روزى كه در آتش با يك ديگر بگومگو مى كنند، ضعفا به گردنكشان و مستكب___ري__ن م_ى گ__وين__د:

- م__ا در دني__ا پي__رو شم__ا ب__ودي__م، ح__ال آي__ا ام__روز م_ى ت__واني__د مق__دارى از اي___ن آت_ش را از م_ا بگ_ردانيد؟

استكبار كنندگان و گردن كشان در پاسخ مى گويند:

- م_ا و شم_ا ه__ر دو دست__ه در دني__ا ب__ودي__م، ام__روز ه__م خ__دا در بي_ن بن__دگ__ان__ش حك_م ك_رده اس__ت. (و خ_لاص_ه ح_اك_م خ_دا ب_وده ن_ه اي_ن و آن!)

هم_ه آنان كه در آتشن_د ب_ه خ_ازنان دوزخ مى گ_وين_د:

(250) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

- پروردگارتان را بخوانيد تا يك روز هم شده باشد عذاب را ب_ر م_ا تخفيف ده_د! در پ_اس__خ م_ى گويند:

- آي_ا همواره رسولانتان با معجزات و آي_ات روش__ن ب__ه س__ويت__ان نيام__دند؟

مى گويند - بله! آمدند!

در پ_اس_خ مى گ_وين_د:

- پس بخوانيد! كه دعاى كافران جز در ضلالت نخ_واهد بود!» (46 تا 50 / غافر)

در پايان ماجراى مؤمن آل فرعون خداوند تعالى مى فرمايد:

«ب_ه درست_ى ك_ه م__ا رس__ولان خ__ود را و آن_ان را ك_ه ايم__ان آوردن__د، ه_م در دني___ا و ه_م در روزى ك__ه گ_واه__ان ب_ه پ_ا خ_است_ه ان_د، ي__ارى ك_رده و مى كنيم!

در آن روز ستم كاران را پشيمانى و عذرخواهى سود ندهد، و بر آن ها خشم و لعن

دعوت مردم به وسيله مؤمن آل فرعون (251)

و منزل گاه ب_د مهي___است!»(51

و 52 / غافر)

در خاتمه سرگذشت، قرآن كريم مجددا به بيان هدايت موسى عليه السلام و حقانيت م__أم__وري__ت او و ظل_م ف_رع__وني__ان در ب_راب_ر او، ب_رگشته و مى فرمايد:

«م_ا ب_ودي_م ك_ه ب_ه م_وس_ى ه__داي_ت دادي__م،

و كت__اب را ب_ه ارث ب__ه بن_ى اس_رائي_ل دادي_م،

كتابى كه هدايت و تذكر براى خردمندان ب_ود!» (53 و 54 / غافر) (1)

1- الميزان، ج 34، ص 200 .

(252) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

(253)

شعراء)

در اين جا قرآن مجيد كلام موسى را كه قبلاً به فرعون چه گفته، حكايت نكرده است،

(256) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

چون احتياجى به حكايت آن نبوده است، زيرا از آيات قبل كه خداى تعالى آن دو بزرگوار را مأمور كرد كه نزد فرعون شده و او را به دين توحيد دعوت كنند، و از او بخواهند بنى اسرائيل را به ايشان بسپارد، معلوم بود كه آن دو به فرعون چه گفته اند، كه او در پاسخ گفته كه پروردگار شما كيست؟ و حتى از اين جواب فرعون هم معلوم مى ش__ود كه ك__لام آن دو چ__ه ب_وده است.

و نيز معلوم مى شود كه موسى وهارون يك ديگر را شريك در دعوت معرفى ك_رده ان_د، لك_ن م_وس_ى اص_ل در دع_وت و قي_ام ب_ه دعوت است و هارون وزير و ياور اوست و ل__ذا ف_رع_ون خط_اب را مت_وج_ه م_وس_ى ب_ه تن_ه_ائ_ى ك_رده و م_ى پ__رس__د:

_ پروردگار شما (دو نفر) كيست؟

مطلب ديگرى كه از اين گفت گو بر مى آيد اين است كه در هنگام تلقى وحى مأمور

شروع اعتراضات فرعون (257)

شدند بگويند: «...ما رسولان پروردگار توئيم!» و در اين گفتار دو بار كلمه «پ_روردگ_ارت»را تك__رار ك_ردن_د ب_ا اي_ن ك_ه ف_رع_ون ب_راى خ_ود معتق_د ب_ه پ_روردگ__ارى نب__ود بلك_ه خ_ود را پروردگار مردم وحتى موسى و هارون مى دانست!

بنابراين اگر در پاسخ آن دو مى پرسد: «- پروردگار شما كيست؟» در حقيقت خواسته از ربوبيت خداى سبحان براى خود تغافل كند و خود را به اين راه بزند كه من كلمه «پروردگارت» را نشنيدم لذا مى پرسد: پروردگارى كه شم_ا رس_ول اوئي_د كيس_ت؟

تمامى عالم

(258) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

حقيقتى است كه بزرگ تر از آن است كه با مقياسى اندازه گيرى و تحديد شود، و عظيم تر از آن است كه عقل و يا وهم كسى به او احاطه يابد، و محال است كسى با عبادت خود متوجه او شود و با قربانى اش به او تقرب جويد، پس او را نبايد اله و رب خود گرفت، بلكه واجب آن است كه در عبادت متوجه بعضى از مقربين درگاهش شد و براى آن واسطه قربانى كرد، تا او آدمى را به خدا نزديك نمايد، و در درگاهش شفاعت كند، و اين واسطه ها همان آلهه و اربابند، و خداى سبحان نه اله است و نه رب، بلكه او اله الهه، و رب الارباب است. پس اين كه كسى بگويد: براى من ربى است لابد مقصودش يكى از اين آلهه غير خداى تعالى است، و نمى تواند مقصودش خداى سبحان باشد، و در محاوره وثنى ها و گفت گوهايشان همين معنا مقصود است.

پس اين كه فرعون پرسيد: «پروردگار شما كيست؟» نخواست وجود خداى سبحان

اصول اعتقادى بت پرستان (259)

را كه آفريدگار همه عالم است، انك_ار كن_د، و ني_ز اي_ن س_ؤال وى انك_ار اي_ن ك_ه خ_ود او اله_ى دارد نيس_ت، بلك_ه منظ_ور او اي_ن ب_وده ك_ه بفهم_د ال_ه م_وس_ى و ه_ارون كيس_ت؟ آي_ا غي_ر ف__رع__ون ال__ه و رب_ى دارن__د؟

اين همان معنائى است كه گفتيم از تغافل فرعون از دعوت آن دو به خداى سبحان، در اولين بار دعوتشان استفاده مى شود، پس فرعون چنين فرض كرده (ولو فرض شخ__ص متج_اه_ل) ك_ه م_وس_ى و ب_رادرش او را ب_ه س_وى بعض_ى آله_ه غي_ر خ_دا ك_ه معم_ول در آن روز

ب_وده، م_ى خ_وانن_د، ول_ذا م_ى پ_رس_د ك_ه آن ال_ه و رب كيس_ت؟ در ميان وثنى ها رسم بوده كه هر كس از هر اله كه خوشش آمد آن را اله خود مى گرفت، و چه بسا كه در گرفتن اله تفنن مى كردند، و وقتى از يك اله سير مى شدند رب و الهى ديگر مى گرفتند. بت پرستان عوام گاهى، بدون توجه به اصول اعتقادى خود، سخنانى

(260) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

مى گويند كه سازگار با آن نيست. مثلاً به بعضى از بت هاى خود نسبت آفريدگارى و تدبير مى دهند، با اين كه از نظر اصول اعتقادى آنان خلقت و تدبير كار ارباب بت هاست، نه خود بت ها.

پس خلاصه مذهب بت پرستان اين است كه ايشان خداى را منزه از اين مى دانند كه كسى او را عبادت كند و به درگاهش تقرب جويد، و اگر بخواهند به درگاه او تقرب جويند، بعضى از خلق خداى را شفيع او قرار مى دهند و آن واسطه را كه يا ملائكه است و يا جن و يا قديسين از بشر را عبادت مى كنند، و بسيارى از بت پرستان سلاطين بزرگ را هم معبود خود مى گيرند و آن ها را مظاهر عظمت خدا مى دانند، ولى در عين حال معبود بودن يك سلطان را مانع از اين نمى دانند كه خود آن سلطان نيز معبودى ديگر داشته باشد. فرعون زمان موسى هم از آن ها بود.

اصول اعتقادى بت پرستان (261)

با ساير موجودات مرتبط نموده است، مثلاً جنينى از انسان را كه نطفه است به صورت انسان فى نفسه مجهز به قوا و اعضائى كرده كه نسبت به افعال و آثار تناسبى دارد كه همان تن_اسب او را به سوى انسانى كامل منتهى مى كند، كامل در نفس، و ك__ام___ل از حي___ث ب__دن.

(262) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

اين مطلب از آيه اى كه گفتار موسى را بيان مى كند استفاده مى شود. موسى فرمود:

«پ_روردگ___ار م___ا هم___ان اس__ت ك_ه خلق____ت ه_ر چي____زى را ب___ه آن داد، و سپ__س ه_دايت_ش ك__رد!» (50 / طه)

ديدند، با اين كه در عالم هستى نه عاملى از آنان هست، و نه عملى، و جز نامى و افسانه اى از آنان باقى نمانده است؟

از سياق كلام بر مى آيد كه سخن فرعون جز استبعاد اساسى ندارد و اين استبعاد هم تنها به خاطر اين بوده كه از وضع قرون اولى و اعمال آن ها خبرى نداشته اند،

(264) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

هم چنان كه جواب موسى ك_ه ف_رم_ود: «عِلْمُها عِنْدَرَبّى!» (187 / اعراف) شاهد آن است.

موس__ى در پاسخ گف__ت:

_ پاداش و كيفر قرون اولى براى كسى مشكل است كه به آن علم نداشته باشد، اما براى پروردگار من كه عالم به حال ايشان است، و خطا وتغيير در علمش راه ندارد، و غيبت و زوال نمى پذيرد، اشكال و استبعادى ندارد!

موسى با اين جواب، علم مطلق به تمام تفاصيل و جزئيات قرون گذشته را براى خدا اثبات مى كن_د، و م_ى گ__وي_د:

«علم آن نزد پروردگار من در كتابى است،

و پ__روردگ___ارم ن___ه خط____ا م_ى كن___د، و ن___ه ف__رام____وش!» (52 / ط____ه)

م_وس_ى عليه السلام دنب_ال_ه گف_ت گ_و را با ادامه مطل_ب ه_داي_ت عم_وم_ى و ب_ه رخ كشيدن

پرسش فرعون از قرون اولى (265)

ش_واه_دى روشن ب_راى آن، دنب_ال ك_رد و ف_رم_ود:

«همان كه زمي_ن را ب_راى شم_ا گهواره اى ك_رد، و برايت_ان در آن راه ه__ا كشي___د!

و از آسم____ان آب____ى ف______رود آورد!

و با آن ازواج مختلف نبات پديد آورد،

بخ_وريد! و حي_وان_ات خ_ود را بچرانيد!

كه در آن براى اهل خرد عب_رت هاست!

از زمي_____ن آف_____ري_____دي___مت__ان، و

ب__دان ب__ازت__ان م__ى گ____رداني_____م، و

ب__ار ديگ____ر از آن بي____رونت______ان م__ى كني________م!» (53 ت____ا 55 / ط___ه)

آيه شريفه ابتدا خلقت آدمى را از زمين وسپس اعاده او را به زمين، و در آخر

(266) رسالت

و مبارزات موسى عليه السلام

بيرون شدنش را براى بازگشت به سوى خدا از زمين، مى داند. پس در زمين يك دوره كامل از ه___داي__ت بش___ر ص__ورت م__ى گي__رد!

خ___داون____د تع__ال____ى م__ى ف__رم_____اي__د:

«آي__ه ه___اى خ_وي___ش ب___ه ف_رع____ون نم___ودي___م،

ولى تكذيب كرد، و از ايمان امتناع نمود!» (56 / طه)

مردم در كار معارضه با موسى اختلاف كردند، و اين مايه رسوائى و شكست ايشان است، با يك ديگر خلوت كردند، و پس از مشورت ه__اى محرمان__ه چني__ن تصمي__م گرفتند كه با م__ردم درباره حكم__ت

(272) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

و موعظ__ه اى كه موسى به سمع ايشان رسانيد، اصلاً ح__رف نزنند، و نزدن__د، بلكه آن را مسك__وت گذاشتند، و تهم__ت فرعون را اسب__اب كار ق__رار دادن_د، و گفتن__د كه موسى ساحرى است ك_ه مى خواهد شم_ا ن_ژاد قب__ط را از س_رزمين تان بي__رون كن__د.

معلوم است كه هيچ قومى به اين كار تن در نمى دهد، براى اين كه اگر بدهد، آواره مى شود، و مال و خانه و زندگى اش تاراج مى گردد، واز اوج سعادت به حضيض ذلت و بدبختى سقوط مى كند، آن هم قبطيانى كه در ميان دشمنانشان آن همه سوابق نفرت انگيز و آن همه فرزند كشى ها داشته اند.

ع__لاوه بر آن خط__ر كه از ق__ول فرعون نقل كردن__د، يك خطر ديگ__رى را هم اضاف__ه نمودن__د، و آن اين بود كه با غلب__ه موسى بر شما طريق__ه مثلاى شم__ا و سنت قومى تان كه همان دين وثني__ت است و قرن ه__ا در ميان شما حكوم__ت داشته، و

افتادن اختلاف در بين ساحران (273)

با آن دي__ن استخوان ه__ايتان سفت و گوشتت__ان بر بدن ه__ا روئي__ده، از بي__ن مى رود!

معلوم است كه مردم عوام هم كيش و مذهب خود را هر چه باشد، مقدس مى شمارند، مخصوصا مذهبى كه بر آن عادت كرده بودند و آن را سنت پاك آسمانى مى پنداشتند، و اين اعلام خطر در حقيقت به اين منظور بوده كه مردم را برانگيزند تا نسبت به كيش وثنيت پايدارى و استقامت ورزند. البته، نه براى اين كه

دين وثنيت دين حقى است، چون موسى فساد آن را روشن ساخت، بلكه به اين عنوان بود كه اين كيش سنت مقدسى شده مليت قبط بر آن تكيه دارد، و اگر در مقابل موسى قيام نكنند، موسى بر آن ها غلبه مى يابد و آن را نابودمى سازد.

در نتيجه راه چاره را در اين ديدند كه فكرها و كيدها را جمع كنند و اختلاف را كنار بگذارند و به يك صف واحد همه بيايند تا نيرومند باشند و بتوانند برنده شوند، و به عن__وان برن__ده آن روز رستگ___ار شون_د.

(274) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

بازار عوام فريبى و مكارى رواج يافت و مردم را وادار به وحدت كلمه و اتفاق كردند و زنهار دادند كه سستى نكنند و مليت و تمدن خود را حفظ نمايند و بر دشمنان دسته جمعى حمله كنند.

فرعون از يك سو مردم را مى شورانيد و از سوى ديگر با وعده هاى جميل دل گرمش_ان مى كرد و مى گفت در مقابل برنده شدن جائزه خ_واهند داشت و به درگاه او متق__رب خ_واهند ش_د.

گفت گوهاى سرى كه در بين مردم راه انداختند و مردم راتهديد و ترغيب كردند دور اين مطلب بود كه: موسى و هارون دو جادوگرند كه مى خواهند با جادوى خويش آن ها را از سرزمينشان بيرون كنند و آئينشان را از بين ببرند. (1)

افتادن اختلاف در بين ساحران (275)

242 .

(276) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

از اين نقل قول چنين برمى آيد كه اين بزرگان در هر امر مهمى مجلس شور تشكيل مى دادند و با يك ديگر مشورت مى كردند، و آن چه را كه به اتفاق تصويب مى كردند، به نظر فرعون مى رساندند تا او آن را به مرحله اجرا در بياورد.

درباره معجزه موسى نيز با هم به مشورت نشستند و رأى نهائى خود را چنين اظهار كردند كه - اين مرد ساحر دانائى است - و به يقين ساحرى است استاد كه مسئله رسالت را بهانه كرده تا بدين وسيله بنى اسرائيل را از چنگ ما نجات داده و آنان را مستقل سازد، و به دست يارى آنان شما را از سرزمينتان بيرون كند، و دين و طريقت شم__ا را هم باطل سازد، اين__ك براى باطل كردن نقشه هاى او و خاموش كردن اين آتشى كه افروخته هر امرى كه مى خواهى بفرما تا اجرا شود!

- آي_ا مى خواهى تا او را بكشيم! و يا به دار كشيم؟ و يا به زندانش افكنيم؟

نتيجه رأى گيرى فرعون و درباريان (277)

و ي_ا در مق_ام مقابله ب_ه مثل در آمده و سحرى مثل سحر او فراهم سازيم؟

آن گاه در اي__ن ب__اره ني__ز مش__ورت كردن__د و ب__ه عن__وان آخري__ن رأى تصويب شده اظه_ار داشتند.

- او و برادرش را نگه دار، و مأم_ورين ب_ه شه_رستان ه_ا بف_رست ت_ا ه_ر چه ساح__ر درس خوان__ده و استاد هست همه را حاضر سازند. (111 / اعراف)

اين اظهار نظر آخرين رأئى بود كه همه كرسى نشينان فرعون متفقا به عرض او رساندند، در موضع ديگرى از قرآن مجيد همين حرف رااز خود فرعون حكايت كرده كه:

«- فرعون به بزرگان

اطراف خويش گفت كه اين جادوگرى ماهر است كه مى خواهد شما را با جادوى خويش از سرزمين تان بيرون كند، بنابراين چه رأى مى دهيد؟

(278) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

گفتن__د: او و ب__رادرش را نگ__ه دار، و مأم__ور جم__ع آورى به شهرستان ه__ا بفرست كه هم__ه جادوگران ماه__ر را پيش ت__و آورند.» (109 تا 112 / اعراف)

از اين آيات بر مى آيد كه اين كلام را اول خود فرعون پيشنهاد كرده و سپس كرسى نشينان او در اطراف آن مشورت ك_رده و سرانج_ام همان را تص_ويب ك_رده ان_د.

از آي_ه 57 س_وره ط_ه ه_م ب_رم_ى آي__د كه فرعون آن را بعد از مطالعه كرسى نشينان و تصويب آنان گفته است:

- اى موسى مگر سوى ما آمده اى كه با جادوى خويش از سرزمين مان بيرونمان كنى؟ ما نيز جادوئى مانند آن براى تو بياوريم!

آي__ه 63 سوره طه نيز دلالت بر اين دارد كه وزراى فرع__ون غير از آن جلسه مشاوره يك جلسه ديگر بعد از جمع شدن ساحران نزد فرعون تشكيل داده اند و

نتيجه رأى گيرى فرعون و درباريان (279)

محرمانه با ي_ك ديگ_ر مش_ورت كرده اند.

«ميان خودشان در كارشان مناقشه كردند و آهسته راز گفتند.

گفتند: اينان دو جادوگرند كه مى خواهند با جادوى خويش از سرزمين تان بي__رونت__ان كنن__د و آئي__ن خوب شم__ا را از بي__ن ببرن__د!»

از آن چه گذشت، معلوم شد كه اصل اين فكر و حرف از خود فرعون بوده است، و او آن را به وزراى خود داده تا در پيرامونش مشورت كنند و روى آن رأى دهند. وزرا هم در اطرافش مطالع__ه كرده و گفتند: بايد آن دو را توقيف كنيد و ساحران مملكت را براى معارضه با سحر آن ها جمع كني__د. فرعون نيز قبول كرده و آن را به رخ موس__ى كشيد.

بعد از آن كه ساحران مملكت نزد فرعون گرد آمدند باز وزراء براى مشورت دور هم نشستند و به اتفاق رأى دادند كه بايد تمام قوا را در راه معارضه به مثل به كار برند.

(280) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

مغالطه فرعون در اين بود كه مى گفت موسى مى خواهد با هم دستى بنى اسرائيل شما را از مملكت تان بيرون كرده و خود كشور مصر را مالك شود. و اساس اين مغالطه در اين ب__ود كه در آن زمان ه__ا بسي__ار اتف_اق مى افت__اد كه قوم__ى بر ق__وم ديگر هجوم مى ب__رد و سرزمي__ن اش را تصاح_ب مى كرد و اهلش را آواره بيابان ها مى نمود.

فرعون فرستاد و سحره را از اط_راف مملك_ت جم_ع آورى كرد و جريان را با آن ها در مي_ان گ__ذاش__ت و آن ه__ا گفتن__د:

- اگ___ر م__ا غ__ال__ب ش__دي__م آي__ا م__زدى خ__واهي____م داش___ت؟ (113 / اعراف)

فرع__ون در جواب آن ه_ا علاوه بر اجاب_ت تقاضاى آن ه__ا وعده مق_رب ك__ردن را ه__م به آن___ان داد و گفت:

- آرى شما از مقربان خواهيد بود! (114 / اعراف) (1)

نتيجه رأى گيرى فرعون و درباريان (281)

كه نسبت به غلبه خود اطمين__ان دارند و در عين حال رعاي__ت ادب را نيز به عم__ل آوردن__د، چون به خيال خود آمادگ_ى مقابل_ه ب_ا او را داشتند.

در اي__ن آي_ه خ__داون__د متع__ال سح__ر فرعوني__ان را امر عظي__م شم__رده اس__ت.

صحنه روياروئى ساحران با موسى (283)

سحر يك نوع تصرف در حواس انسان است، به طورى كه حاسّه بيننده چيزهائى را ببينديا بشنودكه حقيقت نداشته باشد.

ق______رآن م___ى ف__رم__اي____د:

«- م_ا بع_د از آن ك_ه س_اح_ران سح_ر خ_ود را ان_داختن_د،

به موسى وحى فرستاديم كه تو نيز عصاى خود را بين_داز!

وقتى عصاى خود را انداخت در دم به صورت مار بزرگى در آمد و شروع به بلعيدن سحره__اى سح__ره ك_رد.

ب_دي__ن ترتي__ب ح_ق آشك_ار ش_د و ب_اط_ل ش_د آن سح_ره_ائ_ى ك_ه ك_رده بودند!» (117 / اعراف)

فرعون و اشرافش در آن مجمع عظيمى كه همه مردم از هر طرف هجوم آورده

(284) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

ب_ودن_د، مغل_وب ش_دن_د، و ب_ه ح_ال خفت و خ_وارى ب_رگشتن__د.

ق_رآن م_جي___د م_ى فرماي____د:

«س__اح____ران ب__ه سج______ده افت__ادن____د!» (120 / اع_____راف)

اين بيان كمال تأثير معجزه موسى عليه السلام و خيره شدن ساحران را مى رساند. گوئى فرموده است: وقتى عظمت معجزه را ديدند آن قدر دهشت كردند كه بى اختيار به سجده در آمدن__د، به طورى كه نفهميدن__د چه كسى آنان را به حال__ت سجده در آورده است. ل_ذا خ_ود را ن_اگ_زي_ر از ايم_ان ب_ه «رَبُّ الْعالَ_مي_نَ!» دي_دن__د و گفتن__د:

«_ ب__ه پ_روردگ__ار جهاني__ان ايم__ان داريم، ك__ه پروردگ__ار موس__ى و ه__ارون اس__ت!» (121 و 122 / اعراف)

بدي__ن وسيل__ه نشان دادند كه ايم__ان به خدا را ت__وأم با ايم__ان به موس__ى و

صحنه روياروئى ساحران با موسى (285)

هارون پي__دا كرده ان_د.

فرع__ون از در

خشم و استكب__ار به ساح__ران خطاب ك_رد و گف__ت:

- چرا پيش از آن كه به شما اجازه دهم به او ايمان آورديد؟

اي__ن ني___رنگ___ى اس__ت ك___ه در شه___ر ان__ديش____ده اي____د

ت__ا م_ردمش را از آن بي_رون كني__د!

زود ب______اش____د ك____ه ب_____داني___د!

محقق_ا دست ها و پ_اه_ايتان را ب_ه عكس يك ديگر م_ى ب_رم،

آن گاه شما را جملگى بر دار مى زنم!

گفتن_د: - م_ا ب_ه س_وى پ_روردگار خويش بازگشت مى كنيم،

از ما گله اى ندارى مگر اين كه وقتى آيه هاى پروردگارمان آمد بدان

(286) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

ايمان آورده ايم!

پ___روردگ_____ارا!

صب___رى ب____ه م____ا عط_____ا ك_____ن،

و م___ا را مسلم_____ان بمي_____ران! (123 تا 126 / اع_____راف)

معلوم مى شود فرعون مى خواهد تهمتى به ساحران بزند و آنان را بر توطئه با موسى متهم سازد. در اين جمله فرعون مى خواسته بگويد: شما در همين چند روزى كه در شهر مجتمع بوديد به جاى اين كه خود را براى مقابله با موسى آماده كنيد، پنهانى او را ديده و با او توطئه كرده ايد كه عليه من و به نفع او كار كنيد و بدين وسيله بر مصر دست يافته و اهلش را بيرون كنيد.

البته اين تهمتى بيش نبود، چون سحره تا آن روز موسى را نديده بودند و اگر

صحنه روياروئى ساحران با موسى (287)

توطئه اى در كار بوده مسلما در آن موقعى بوده كه سحره در عاصمه فرعون اجتماع كرده بودند. اين تهمت را براى اين جهت زد كه تا ساحران را مفسد در مملكت قلم دادكند و با اين دستاوي_ز بتواند آنان را به شديدترين وجه__ى مجازات كن__د و از بي__ن بب__رد.

اول به طور سربسته تهديد نمود كه «به زودى خواهيد دانست!» آن گاه تهديدش را تشديد كرد

و گفت: اول دست و پاهايتان را به خلاف يك ديگر، يعنى دست راست را با پاى چپ و دست چپ را ب_ا پ_اى راست قط_ع م_ى كن_م، و در ث_ان_ى شم_ا را ب_ه دار مى آويزم!

ساحران پاسخ دادند كه تو ما را در برابر ايمان به پروردگارمان تهديد به عذاب مى كنى؟ خيال كرده اى كه اگر با اين عذاب رشته حيات ما را پاره كنى ما را آسيب رسانيده اى و شرى متوجه ما كرده اى؟ و حال آن كه مردن در راه ايمان شر نيست، چه ما پس از كشته شدن به سوى پروردگارمان بازگشت كرده و نزد او به زندگى قرب و

(288) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

سعادت زنده خواهيم شد، زيرا ما در خود جرم و گناهى سراغ نداريم جز همان ايمانمان به خدا كه تو آن را جرم پنداشته اى! پس آينده ما جز خير نخواهد بود!

در اين جا جذبه معنوى و الهى، سحره را گرفته بود و با كمال دليرى و بدون اين كه از تهديد فرعون انديشه اى كنند به درگاه پروردگار خود استغاثه برده واز آن درگ_اه صب__ر و تحم_ل در ب__راب__ر شكنج__ه ف__رع__ون را مسئل_ت ك_ردن_د.

منظورشان اين بود كه خدا دل هاى آن ها را لبريز و سرشار از صبر كند تا در برابر هيچ عذابى جزع نكنند.

سحره، در واقع، در برابر فرعون كه مردى ديكتاتور و جبارى متكبر بود شجاعت عجيب__ى از خود نش_ان دادن__د، براى اي__ن ك__ه قدرت و سلطن__ت مردى را كه ك__وس «اَنَا رَبُّكُمُ الاَْعْلى!» مى كوبيد و مردم مصر او را مى پرستيدند به هي_چ گرفته و با كمال

صحنه روياروئى ساحران با موسى (289)

قدرت و اطمينان حجت خود را در برابرش ايراد كردند.

و

اين چنين دل هاى مطمئ__ن وعزم هاى راسخ و ايمان هاى ثابت و برهان قوى و بلاغ__ت گفت__ار، ك__م نظي__ر و م_اي__ه شگف__ت اس_ت!

واگر آيات سوره هاى ديگر قرآن را هم در اين زمينه بررسى كنيم خواهيم ديد چه معل_وم_ات پ_اي_ه دار و چ_ه ح_الات روح_ى و اخ_لاق__ى ك_ريم_ى را متضم_ن اس__ت. (1)

درآمد به خيال ساير تماشاچيان نيز درآمد، چون درجاى ديگرقرآن فرموده: «ديدگان مردم را جادوكرده و خيره ساختند.»(116/اعراف)

چيزى كه هست در آن جا موسى عليه السلام به عنوان يكى از مردم تماشاچى منظور شده و در اين آيه از ميان همه تماشاچيان نام اوآمده است تا موضوع ترس موسى را بيان كند.

(292) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

آن چ__ه ب__ه دس__ت راس__ت دارى بيف_ك__ن!

ت____ا آن چ____ه را س___اخت___ه ان___د ببل__ع__د،

فقط نيرنگ و ج_ادوئ_ى است ك_ه ساخته اند،

و ج__ادوگ__ر ه__ر ج__ا ك__ه ب__اش__د رستگ__ار نم__ى ش___ود!» (68 و 69 / ط__ه)

(294) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

موسى عليه السلام مأمور مى شود كه عصاى خود را بيفكند تا همه آن چه آن ها درست كرده بودند ببلعد. و اگر چوب دستى را به آن چه در دست دارى تعبير فرمود، براى اين بود كه تعبيرى لطيف تر و عميق تر است، چون اشاره به اين دارد كه غير آن چه خدا مى خواهد چيزى حقيقت ندارد، و اگر خواست آن چه به دست موسى است عصا باشد، عصامى شود و اگر خواست مار باشد مار مى شود، و موسى از ناحيه خود چيزى ندارد. و اما اين كه چرا از مارها و اژدهاهاى آن ها در آيه تعبير كرد به «آن چه ساخته اند» براى اين بود كه جنگ ميان قدرت مطلقه اى كه دنبالش اراده است كه موجودات در اي_ن ك__ه چ__ه اسم__ى داشته باشند «عصا يا اژدها؟» و چ_ه حقيقتى دارا باشند تابع آن است و ميان اين جادوها كه ساخته و پرداخته بشر عاجز و نات_وان اس_ت، و كيدى باطل بيش نيس__ت، قرار گرفت__ه بود، و معل_وم است كه -

احساس ترس آنى موسى (295)

«وَ كَلِمَ___ةُ اللّ____هِ هِ__ىَ الْ__عُ__لْيا!» (40 / توبه)

و نيز معلوم است كه

«وَ اللّ__هُ غالِ__بٌ عَل__ىآ اَمْ___رِه!» (21 / يوسف)

پس ديگر چه جاى اين كه ترس به خود راه دهد؟

موسى عليه السلام از نظر ظاهر حس نيز غالب بود، هم چنان كه قسمت آخر آيه غلبه او را از نظر باطن و حقيقت مى فهماند، چون باطل حقيقتى ندارد، و كسى كه بر حق باشد سزاوار نيس_ت

از غل_ب_ه ب__اط_ل ب_ر ح_ق خ_ود ب_ه ه_راس_د.

كرد، و خيره كنندگى نور و ظهور حق بى اختيارشان نمود، به طورى كه گوئى از خود اراده اى نداشتند و شخصى ديگر ايشان را به سجده انداخته اس__ت، بدون اين كه بشناسن__د او چه كسى بوده است؟)

آن گ_اه شه_ادت ايم_ان آوردن خ_ود را ب_ا جمل_ه «ءَامَنّا بِ_رَبِّ هارُونَ وَ مُوسى،» (70 / طه) بي_ان ك_ردن_د ت_ا نش_ان دهن_د ك_ه ع_لاوه بر شهادت به ربوبيت خداى سبح__ان به رس_الت م_وسى و ه_ارون عليه السلام نيز شه_ادت دادن__د.

كنند، و آن وقت هر كس ايم__ان نياورد، از مص__ر بيرونش كنن_د!

منظور فرعون از اين تهمت سياسى اين بود كه عموم مردم را عليه ساحران بشوراند، همان طور كه در روز اول عليه موسى بشورانيد.

خط و نشانى كه فرعون عليه ساحران كشيد و گفت كه دست و پاهايتان را به عكس يك ديگ__ر خواهم بريد، براى نشان دادن سخت__ى عذابى بود كه آن ه__ا را تهديد كرد ولى اين ك_ه آن را عمل_ى ك_رد ي_ا ن__ه؟ در ق_رآن ك__ري__م ب__دان اش_اره نش__ده اس___ت.

خشم فرعون از ايمان آوردن ساحران (301)

از هيبت و ابهت فرعون داشتند، و او را «رَبُّ الاَْعْلى» مى پنداشتند، و به او سوگند مى خوردند و هنگام

جواب ساحران در قبال تهديد فرعون (303)

شروع كار به عزت فرعون قسم مى خوردند كه غالب خواهند شد، ولى بعد از يك ساعت كه حق برايشان روشن گشت، و ديدگانشان باز شد، ناگهان آن چه از فرعون در دل داشتند، و آن عزت و سلطنت پوشالى، آن زينت و زخارف دنيائى كه بر او قائل بودند، يك باره فراموش گشت، و ايمان به خدا، در عرض يك ساعت آن چنان تحولى در دل ها به وجود آورد كه رذيله ترس و تملق و پيروى هوى و شيفتگى در برابر سراب زينت دنيا را به كلى نابود كرده، و در همين مدت كوتاه عشق به حق، و قدم نهادن در تحت ولايت الهى، و اعت_زاز ب_ه ع_زت او را ج_ايگ_زي_ن آن رذايل نم_ود، ديگ_ر ج_ز آن چ_ه خ_دا اراده كن__د اراده اى ن__دارن_د و ديگ_ر ج_ز از خ__دا امي_دى ن_دارن_د، و ج_ز از او نم_ى ت_رسن_د!

همه اين ها را گفتگوئى كه ميان فرعون و ساحران رد و بدل شد فهميده مى شود: فرعون مى گويد:

(304) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

«سوگند كه دست و پاهايتان را به عكس هم قطع مى كنم،

و سوگند كه به تنه هاى درختان خرما به دارت_ان مى كش_م،

و به زودى خواهيد فهميد كه كدام يك از ما عذاب سخت تر و باقى ترى خواهد داشت؟» (71 / طه)

س___اح___ران مى گوين____د:

«به آن خدا سوگندكه ما را آفريده،

تو را بر آن چه از معجزات و دلايل ك__ه ب__رخ_وردي__م مع__اوض__ه نم__ى كني___م،

و مق_دم نم__ى داريم!» (72 / طه)

مشاهده مى شود كه در نظر فرعون عذاب اخروى وجود ندارد و عذاب

فقط دنيوى است. و مقصود ساحران تمام دنياى عريض و طويل و مال و منال و دستگاه سلطنتى

جواب ساحران در قبال تهديد فرعون (305)

فرعون است كه همه را به هيچ مى انگارند و به آن چه يقين پيدا كردند وفادار مى مانند. آن ها براى آدمى زندگانى جاودان سراغ داشتند، و از تهديد فرعون نهراسي_دن_د. گفتند:

«بكن آن چه از دست__ت برمى آيد !

تو كه جز به اين زندگى دنيوى تسلط ندارى؟!

«فَ__اقْ_____ضِ ما اَنْ_____تَ قاضٍ!» (72 / طه)

«اِنَّما تَقْضى هذِهِ الْحَيوةَ الدُّنْيا!» (72 / طه)

اس__ت؟ (76 / يونس)

و دو م____رتب_______ه پ___رسي____د:

- آيا اين سِحر است؟ (77/يونس)

ف_رع_ون و اش_راف وابست__ه او از س_ر عت_اب و سرزن___ش ب_ه م_وس___ى گفتن___د:

- تو به سراغ ما آمده اى كه ما را از آن چه پدرانمان را بر آن يافته ايم منصرف سازى؟! ما را از شيوه و طريق پيشينيان مان منصرف سازى و براى شما در زمين كبريائى باشد،ورياست و حكومت و انبساط قدرت و

تفاوت حق، سحر و باطل (309)

نفوذ اراده از آن شما باشد؟! - شما دعوت دين را وسيله اى براى ابطال طريقه ما كه بر روى زمين استقرار يافته، قرار داده ايد، و مى خواهيد به جاى طريقه گذشته، طريقه جديدى وضع كنيد كه شما مبتكر آن باشيد، و با اجراى آن در بين مردم و ايمان ما، به شما و پيروى ما از شما در مملكت، عظم_ت و بزرگ____وارى ب__ه دس_ت آوري___د!

- شما آمده ايد تا دولت فرعون را كه در بين قبطيان ريشه دوانيده، تبديل به يك دولت اسرائيلى كنيد كه برگرد پيشوائى و فرماندهى شما بچرخد، ولى ما به شما ايمان نمى آوريم تا در نتيجه به آرزو و هدفى كه از اين دعوت مزورانه داريد، نرسيد! (78 / يونس)

(310) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

«چ_ون س_اح_ران افكن_دن_د، م_وس__ى گف__ت:

تحقق حق و ابطال باطل (311)

آن چ___ه ع___رض__ه ك__ردي__د سح___ر است!

خ_____دا آن را ب__اط__ل خ___واه____د ك____رد!

خ___دا ك__ار مفس__دان را اص_لاح نم_ى كن__د!

خدا با كلمات خود «حق» را تحقق مى بخشد،

ه___رچن_____د مج___رم_____ان را خ___وش ني___اي____د!» (81 و 82 / ي___ون___س)

آن چه موسى گفت، بيان حقيقتى بود منطبق با حق، حقى كه خدا به دست موسى عليه السلام ظاهر ساخت، يعنى عصا را اژدها كرد و عصا طناب ها و چوب هائى را كه ساحران انداخت_ه ب_ودن_د و ب_ا سح_ر آن ه_ا را ب_ه ص__ورت اژده__ا در آورده ب__ودن__د، ب_لعي_د!

(317)

زورمندان به هر وسيله ممكن دست مى زنند كه موقعيت اجتماعى و جاه و جلال ملى خود را حفظ كنند و به ديكتاتورى كه بر سرشان مسلط است تقرب جويند، و با پرداخت م_ال و تظ_اه_ر ب_ه خ_دمت و خي_رخ_واهى ه_اى ري_اكاران_ه و پ_رهي_ز از چي_زه_ائى كه ديكت_ات_ور را خ_وش ني_ايد، او را از خود راضى نگه دارند.

بنابراين در وسع اشراف بنى اسرائيل نبود كه با موسى و اه_داف او اع_لام م_وافقت كنند و تظ_اهر كنن_د كه ب__ه او ايم__ان آورده ان___د!

علاوه بر اين، قصص بنى اسرائيل در قرآن كريم عادل ترين شاهد است بر اين كه بسيارى از گردن كشان و مستكبران بنى اسرائيل تا اواخر زندگى موسى عليه السلام به او ايمان نياوردند، هر چند در قبال همه دستوراتى كه موسى در راه بذل مساعى براى نجات بنى اسرائيل صادر مى كرد، تسليم بودند، و از او اطاعت مى كردند، زيرا صلاح

(318) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

قوميت و آزادى ملت و منافع شخصى خودشان در اين بود. اطاعت كردن در اين امور با ايمان به خدا و آن چه رسولش آورده، فرق مى كند.

ذريه يا نسل ناتوان، در ايمان خود از سردمداران و اشراف بنى اسرائيل مى ترسيدند چون اشراف از آن رو كه خودشان ايمان نداشتند احيانا آنان را از ايمان منع مى كردند، و يا لااقل براى آن كه فرعون و قوم او را از خود راضى سازند و خود را شيري__ن كنند، تظاهر به آن مى كردند كه بنى اسرائيل را از ايمان منع مى كنند تا فرعونيان برايش_ان سخ_ت نگيرند و ك_م تر آزار دهن_د.

بنابراين ضعفائى كه ايمان آورده بودند هم ازبزرگان خودمى ترسيدندوهم از فرعون! در اين حال بود كه موسى مردم را امر كرده است كه

بر خدا توكل كنند، ولى امر را ابتدا مشروط به ايم_ان ك_رده است، و آن گ_اه ك_لام را ب_ا ش_رط ديگرى كه اسلام است به

صف اول ايمان آوردندگان (319)

پايان برده اس_ت.

«موسى گفت:

- اى قوم من! اگر به خدا ايمان آورده ايد،

پ_س ب__ر او ت_وك__ل كني___د، اگ____ر تسلي___م هستي____د؟!» (84 / ي_ون___س)

ايمان به خدا اين فايده را براى مؤمن دارد كه او را ولو به طور اجمال به مقام پروردگار خويش آشنا مى كند، و مؤمن مى داند كه خدا سببى است فوق همه اسباب، و هم__ه اسباب به او منته_ى مى شود، و تنها اوست كه سررشته دار و مدبر همه چيز است.

ايمان، با اين حقايقى كه به مؤمن مى آموزد، او را فرا مى خواند كه كار خود را تسليم خدا كند و از اعتماد بر ظاهر اسباب كه مى توان آن ها را به عنوان سبب به كار انداخت، اجتناب ورزد كه چنين اعتمادى ناشى از جهل است!

(320) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

لازم__ه اين حالت اين است كه شخ_ص همه ك_ارش را ب_ه خدا ارجاع كند و بر او توكل نمايد! تقدير ك_لام م_وس_ى عليه السلام اي_ن اس_ت ك_ه

- اگ__ر شم_ا ب__ه خ__دا ايم__ان آورده و تسلي__م او هستي_د ب__ر خ__دا ت__وك__ل كني_د!

ولى آيه اين دو شرط را جداى از هم ذكر كرده است. شايد علت اين كه هر دو شرط را باهم ذكر نكرده و نگفته - اگر ايمان آورده ايد و اسلام آورده ايد پس توكل كنيد! - اين است كه اين دو شرط بر حسب حالى كه آن موقع مردم داشته اند، با هم فرق داشته، زيرا ايمان مردم واقعيت داشت و محرز بود، ولى اسلام، يكى از

شرايط كمال ايمان است، و به هيچ وجه لازم وضرورى نيست كه هر مؤمنى مسلمان باشد، بلكه آن چه بهتر است اين است كه مؤمن، ايمان خود را با اسلام تكميل كند.

يكى از اين دو شرط در آن ها تحقق يافته بود و واقعيت داشت ولى شرط ديگر

صف اول ايمان آوردندگان (321)

شرطى است كه ترجيح دارد آن را متحقق سازند.

پ_س معن___ى آي__ه چني__ن م__ى ش__ود ك___ه:

- اى قوم! اگر شما ايمان به خدا آورده ايد (كه ايمان آورده ايد) و اگر در برابر او تسليم هستيد (كه بايد چنين باشيد) پس بر خدا توكل كنيد!

آن__ان بر خ__دا توك__ل كردن__د كه خدا آن__ان را از فرع__ون و دار و دست__ه اش نج__ات بخش__د. پس آن_ان چني___ن دع_ا كردن_د:

«رَبَّنا لا تَجْعَ_لْنا فِتْنَةً لِلْقَوْمِ الظّالِ_مي_نَ...!» (85 / يونس)

اي__ن درخواستى است كه آنان در نتيجه توكل بر خدا كردند و خواستند كه خدا لب__اس ضع__ف و ذل____ت را از آن__ان بكن____د و از ق__وم ك__اف___ر نج__اتش_ان بخش_د.

در حقيقت چيزى كه زورمندان ستم گر را نسبت به ناتوانان ستم كش جرى مى كند،

(322) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

همان ضعف و ناتوانى است كه در آنان مشاه_ده مى كنن_د و ب_دان فريفته مى شوند! (1)

وقت بنى اسرائيل به شكل بدوى ها ويا در چادرها زن__دگ__ى م_ى ك_ردن__د و ي__ا زن__دگ_ى شبي_ه ب_ه آن داشتند.

خ__دا ب___ه م__وس_____ى و ه______ارون م__ى ف__رم_اي____د:

- شما با قوم خود خانه هاتان را روبروى هم و در يك جهت قرار دهيد كه افراد به هم پيوسته باشند، و امر تبليغ و مشاوره و جمع شدن براى نماز امك__ان بيشت__رى يابد. - و نم__از ب__ه پ___ا داري_د!

- و موس__ى ت__و! م_ؤمني____ن را بش___ارت ده! ك_ه ب_ه زودى خ__دا آن__ان را از ف__رع____ون و دار و دست___ه او نج__ات خ__واه___د داد! (87 / يون___س) (1)

(324) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

ب_رايش_ان تسل_ط داري_م. پس چه بهت__ر همان عذاب قبلى

(326) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

را در حق ايشان اجرا كنيم، و فرزندانشان را بكشي_م و زن_انش_ان را زن___ده نگه داري_م.

اين جواب خود دليل روشنى است كه قوم فرعون از او خواستند تا موسى و قومش را بكش_د، چ__ه اگ__ر غي__ر اي_ن ب__ود ف_رع_ون نم_ى گفت: «م_ا ب_ر آن ه_ا تسلط داري_م!»

ديگرى قائل بودند.

اين آن چيزى است كه از جمله مورد بحث بر مى آيد الاّ اين كه از كلامى كه فرعون با

(328) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

ق__وم خود داشته و قرآن از او چنين حكايت مى كند، « اَنَا رَبُّكُمُ الاَْعْلى!» (24 / نازعات) و هم چني__ن در آي__ه ديگ__ر مى فرم__اي__د: «من غير از خودم براى شما معبودى سراغ ن__دارم!» (38 / قصص) برمى آيد كه او براى خود معب__ودى اتخاذ نكرده بود، و تنها خ__ود را معب__ود مردم مى دانس__ت، لذا بعضى از مورخي__ن نوشته ان__د كه خود فرع__ون دهرى مسلك بوده است و اصلاً براى عالم صانعى قائ__ل نبوده است، و مردم را ه__م از پرست__ش بت ه__ا من__ع م_ى ك__رد و مى گف__ت كه تنه__ا بايد م__را بپرستي__د!

اما اين نظريه صحيح نيست، او مى خواست اله و معبود ديگرى كه مالك و مدبر امور قبطي__ان باشد، نفى كند، و تدبير امور آنان را به خود اختصاص دهد و آن جا كه گفت: «من براى شما معبودى غير از خودم سراغ ندارم!» منظورش قبطيان بود، يعنى مى گفت كه من براى شما قبطيان پروردگارى غير خودم سراغ ندارم. پروردگار شما قبطى ها من

بررسى دين و آئين فرعون (329)

هستم نه آن كه موسى ادعا مى كند كه از طرف او مبعوث شده است و خودش هم او را مى پرستد. م__ؤي___د اي___ن معن_ا ادام_ه كلام اوس_ت ك_ه ب__ه ه_ام_ان گف__ت:

«_ پس اى هامان، خشت خام را پخته كن، و با آن برايم برجى بساز،

ب_اش_د ك__ه از آن ب_الا روم و از ال_ه موس_ى اط_لاع_ى ح_اص_ل كن_م،

ك___ه م________ن او را از دروغ گ______وي____ان م_ى پن______دارم!» (38 / قص___ص)

از اين كلام به خوبى بر مى آيد كه فرعون در معبود

بودن خود براى موسى شك داشته است، و اين قرينه است بر اين كه در جمله قبلى نمى خواسته وجود خدائى غير از خود را انكار كند و بگويد كه من علم به عدم وجود آن دارم بلكه مى خواست علم به وجود چنين خدائى را نفى و انكار كند.

خلاصه مى خواست بگويد: من خدائى به جز خود براى شما سراغ ندارم، به اين كه

(330) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

شم__ا غي___ر از م__ن خ_دائى ن_داري_د!

و حق مطلب هم همين است كه فرعون خود را پروردگار مصر و مصريان مى دانس__ت، و اگر مربوب بودن آنان را براى رب و پروردگارى ديگر انكار مى كرد روى قاع__ده و اعتق__اد خود آن__ان بود، نه اين كه مخل__وق بودن آن__ان و خالقيت خ_داى سبح_ان را انك_ار ك_رده باش_د!

اين حرف هم تنها از او نبوده، همه بت پرستان همين را مى گفتند، يعنى براى هر صنفى از اصناف خلايق و حوادث از قبيل آسمان و زمين و دريا و خشكى و صلح و جنگ وغيره خدائى جداگانه قائل بودند، و از ميان همه آنان خدائى را مى پرستيدند كه بيشت_ر م_ورد ني__ازش_ان بود. مثلاً سكنه سواحل درياها بيشتر پروردگار دريا و طوفان را مى پرستيدن_د. (1)

بررسى دين و آئين فرعون (331)

شعراء)

موس_ى عليه السلام فرع__ون را م__ورد خط_اب ق_____رار داده و فرم_ود:

«تو خوب مى دانى كه اين معجزات روشن را غير پروردگار آسمان ها و زمين كسى نازل نكرده است، و او به منظور بصيرت يافتن مردم نازل كرده تا چشم دلشان روشن گردد و ميان حق و باطل را تميز دهند، و من گمان مى كنم كه تو به خاط__ر عناد و انكارت سرانجام هلاك خواهى شد، اى فرعون!» (102 / اسراء)

در ادامه آيه مى فرمايد:

«وقتى ف_رع_ون خ_واس__ت از آن س_رزمي_ن بيرونش___ان كن__د، پ_س او را ب_ا كسانى كه همراهى اش كرده بودند، جملگ_ى غ__رق ك_ردي__م!» (103 / اسراء) (1)

اتهام جنون عليه موسى (333)

و آن_ان اط_اعتش ك_ردن_د و س_رانج_ام كارشان واستكبارشان به جائى رسيد كه خدا از ايش__ان انتق__ام گ__رف_ت و غ__رقش__ان ك__رد.

ج__زئي__ات اي__ن صحن___ه را ق____رآن مجي____د چني___ن نق___ل كرده است:

«م__ا م_وس_ى را با آيات خود ب_ه سوى فرعون و درباريانش فرستاديم،

گف_ت: م__ن ف_رس__ت__اده رب الع__المي_ن هست_م!

پ_س از آن همي_ن ك_____ه آي____ات م__ا را ب_____ه ايش____ان نم_____ود،

ن____اگه__ان از آن معج_زات ب_ه خن___ده در آم__دن_د.

صحنه ديگرى از مواجهه فرعون با موسى (335)

و ما هيچ آيتى به ايشان ننموديم مگر آن كه از آيت قبلى بزرگ تر بود،

و ايش_____ان را ب____ه ع_ذاب گ___رفتي__م ش____اي___د ب___رگ__ردن___د.

گ_فت_ن_د:

- هان اى جادوگر!

پروردگار خ_ود را بخ_وان ب_راى م_ا، به خ_اط_ر آن عهدى ك_ه به تو داده،

ع___ذاب را از م__ا ب__ردار، ك__ه م__ا حتم__ا ب__ه راه خ__واهي__م آم_____د!

ول__ى همين ك_ه ع_ذاب را از آن_ان ب_رداشتي_م دوب_اره پيم_ان شكستن_د.

و ف____رع_ون در مي__ان ق_وم خ__ود ن__دا ك_رد و گف___ت:

- اى م_ردم! آي__ا م__ل_ك مصر از آن م_ن نيس___ت؟

و اي_ن نه_ره__ا از دامن__ه قص__رم نم_ى گ__ذرن__د؟

(336) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

پ___س چ_را نم_ى بيني___د؟

بااين حال م_ن بهترم يا اين مرد بى كس و خ_وار،

ك____ه ح_رف زدن_ش را بل_د نيس____ت؟

اگ__ر او هم كسى بود چرا مثل من به علامت سرورى، دستبندى از طلا از طرف خدا ندارد، و ي__ا ملائكه با او قري_ن نيستن__د؟ و به ي_ارى اش نمى آيند؟

فرعون بدين وسيله عقل ق_وم خ___ود را دزدي__د و در نتيج_ه اط_اعت_ش ك_ردن__د،

چون آن ها هم مردمى گنده پسند و ف_اسق ب_ودند.

همين كه ما را به خشم آوردند، از ايشان انتقام گرفتيم و هم_ه را غ_رق

كرديم! پس سرگذشتشان را عبرت و مثلى براى ديگ_ران قرار دادي__م!» (46 تا 56 / زخرف)

(گويند رسم مردم آن روز اين بود كه وقتى كسى را بر خود رئيس مى كردند،

صحنه ديگرى از مواجهه فرعون با موسى (337)

دستبندى از طلا به دستش و گردنبندى از طلا به گردنش مى انداختند. اين بود كه فرعون براى فري__ب م__ردم و بى اعتب__ار ك__ردن موسى عليه السلام او را به نداشت__ن دستبن__د و گردن بند طلا مذمت و تحقير كرد.) (1)

تصديق اسرارى است كه خدا در اين آيات با پيغمبر خود در ميان گذاشته و حوادثى را كه پيغمبر صلى الله عليه و آله و قوم او با آن مواجه خواهند شد، يادآورى مى كند. و نيز تصديق آن فرمايش پيغمبر صلى الله عليه و آله است كه خطاب به اصحاب و امت خود فرمود:

«شم__ا از راه و رسم بنى اسرائي__ل پيروى مى كني_د،

حتى اگر آن ها داخل سوراخ سوسمارى شده باشند،

شم___ا ني____ز داخ____ل خ____واهي____د ش____د!» (1)

1- ال_مي___زان، ج 19، ص 172 .

(340) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

/ اعراف)

واگر اين حرف را پس از نجات از قحط سالى زده اند براى اين بوده كه تا آن روز دچار

(342) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

چنين بلائى نشده بودند.

خ__داى سبح__ان در رد افك___ار و پن___دار ب_اط__ل آن ه_ا مى فرم__اي__د:

- بهره اى كه ايشان از شر و شئامت دارند نزد خداست، و آن عذابى است كه خداوند براى آنان تهيه ديده است، ولكن بيشتر ايشان از اين عذاب غافلند، و خيال مى كنند از گناهان و جناياتى كه مرتكب مى شوند اثرى باقى نمى ماند و در دفترى ب_ايگ_انى نم_ى ش_ود! (131 / اعراف)

فرعونيان براى اين كه موسى را براى هميشه از خود مأيوس سازند، گفتند: هر چه براى ما معجزه بياورى و مارا جادو كنى به تو ايمان آور نيستيم! و اين كه معجزات او را جادو خواندند در حقيقت خواستند او را استهزاء كرده و بگويند بى خود اسم اين عمليات را معجزه گذاشته اى!

بلاهاى نازله بر فرعونيان (343)

مأموري__ت موسى و نفري__ن او نداشت__ه اس__ت.

هر كدام از اين آيات كه فرستاده مى شد، قبلاً موسى از آمدن آن آيه و آن عذاب خبر مى داد، لذا وقتى به آن برخورد مى كردند، دست به دامن موسى مى شدند تا بلكه دعائى كند و آن عذاب را از ايشان برگرداند، و با موسى عهد مى بستند كه اگر اين عذاب را از آنان بردارد به وى ايمان بياورند، و دست از بنى اسرائيل بردارند و ايشان را به موسى بسپ_ارند، ولى وقتى به دعاى موسى عذاب برداشته مى ش_د، عهد خ_ود را مى شكستن_د.

عهدهائى كه بين موسى و قوم فرعون مى گذشت براى مدت معينى بود، مثلاً اگر موسى عليه السلام مى گفت كه خداوند متعال اين عذاب را از شما برمى دارد به شرطى كه ايمان

انواع بلاهاى نازله به فرعونيان قبل از نابودى نهائى (345)

بياوريد و بنى اسرائيل را با من روانه كنيد، در آخر اضافه مى كرد كه اگر تا ف_لان م_دت ب_ه اي_ن عه_د وف_ا نك_ردي_د ع_ذاب م_رتف_ع نخ_واه_د ش_د و هم چنين اگر بنى اسرائيل ب_ا وى عه___دى مى بستن__د، آن_ان ني_ز عه_د خ_ود را مح_دود ب_ه م_دت معي_ن م_ى ك_ردن_د.

آيه شريفه مى فرمايد:

«پس از آن كه عذاب برداشته مى شد و آن اجل معين سر مى رسيد عهد خود را كه با موسى بسته ب_ودن_د مى شكستن_د.» (135 / اعراف)

«اين بود تاريخ قومى كه قبل از حتمى شدن قضاى الهى در مقابل رسول خدا عناد ورزيدند و عذاب هائى كه در اين مدت بر آن ها نازل شد، آنان را بيدار نكرد، و بالاخ__ره قضاى الهى اجرا گشت، و به اي_ن قسمت از تاريخ ف_رعوني_ان پ_اي_ان داد!» (1)

1- الميزان، ج 16، ص 61 .

(346) رسالت و مبارزات

موسى عليه السلام

نكردند و ايمان نياوردند. اين بار هامان به فرعون گفت:

- اگ_ر بنى اسرائيل را آزاد كن_ى به دست خ__ود، م_وس_ى را ب_ر خ_ود غلب_ه داده اى و او ب_ه ط_ور مسلم سلطنت تو را از بين خواهد برد.

ف_رع_ون بن_ى اس_رائي_ل را ره_ا ننم_ود و درب_اره ب_اران ه_اى خط___رن___اك گف__ت:

بلاهاى طوفان (349)

- بارانى كه آمد عذاب نبود، بلكه نعمتى بود براى ما، زيرا دشت و صحارى ما را پس از خشكى و مردگى زنده و سرسبز و خ_رم نم_ود.

زيرا نه تنها حبوبات آنان به خطر افتاد بلكه موى بدن و حدقه وپلك چشم و ابروهاى آنان نيز دست خوش اين بلا شد، و وقتى به بدن هاى آنان حمله مى كرد هر كه مى ديد خيال مى كرد پوست بدن هاى آنان مبتلا به گرى شده است.

خلاصه، خواب و آسايش از آنان سلب شد و همه به ناله و فرياد در آمدند، ناچار

(352) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

ف__رع_ون م_وس_ى را طلبي__ده و گف_ت:

- اگ_ر اي_ن ب_ار از خ_دايت بخ_واه_ى ت_ا ع_ذاب را از م_ا ب_ردارد ب_ه ط_ور قطع و مسلم دست از بنى اسرائيل برمى دارم.

موسى اين بار ني_ز پ__ذي__رف_ت و دع_ا ك_رد و ب_ه دع_اى او قم_ل ك_ه هف_ت روز تم_ام يعن_ى از اين شنب_ه ب_ه آن شنب_ه مسل_ط ب_ر آن_ان ش_ده ب_ود، ب_ر ط_رف گ_ردي_د.

قورباغه را پس از آن كه هفت روز يعنى از اين شنبه به آن شنبه بر ايشان مسلط بود از آنان برداشت.

س___ركش___ى ش___ان مج___ازات ك__رده اى، و زين_ت و دارائ_ى ه__ائ__ى در زن_دگ__ى دني__ا ب__ه آن__ان داده اى!

- اى پروردگار م__ا!

آنان كسانى را كه پيروى شان مى كنند از راه تو به دركنند، اراده تو باطل و غرض تو لغو نيست!

نفرين نهائى موسى و دلايل آن (357)

- پ__روردگ____ار ما!

سخط و غضب را نسبت به آنان مدام كن، و دارائى شان را از بين ببر، و از مجراى نعمت به مجراى نقمت بيفكن، و دل هايشان را گره بزن، و محكم ببند، كه ايمان نياورند تا در موقعى قرار گيرند كه ايمانشان سود ندهد و آن زمانى است كه ع_____ذاب اله__ى را ببينن_د! (88 / يونس)

موسى اين نفرين را موقعى كرد كه اگر فرعونيان زنده مى ماندند جز گمراهى و گمراه كردن مردم انتظار ديگ___رى از آن___ان نب___ود، مثل نوح عليه السلام ك_ه ع_رض ك__رد:

- خداي__ا ديارى از كاف__ران بر زمين باقى مگ__ذار كه اگر باقى شان بگ__ذارى بندگان__ت را گم__راه كنن__د، و جز فاس__ق و فاج__ر و كاف__ر نزايند! (26 و 27 / نوح)

(358) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

چيزهائى را درخواست خواهند كرد كه سنت هاى قومى و شيوه هاى جاهلى شان را احياء كنند.

در روايات اسلامى (در مجمع البيان) نقل شده كه فرعون بعد از دعاى موسى چهل سال ماند. البته در آيات فوق نيز دلالتى بر اين كه موسى وهارون درخواست عذاب فورى كرده باشند، نيست.(1)

1- الم_ي____زان، ج 19، ص 187 .

(360) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

زمين ملك خداى سبحان است واوست كه به هر كه بخواهد ملك و سلطنت در زمين را مى دهد، و سنت الهى ب__ر اين جريان دارد كه حسن عاقبت را به كسانى از بندگان خود اختصاص مى دهد كه از او بترسند.

بنابراين، شما اى بنى اسرائيل! اگر تقوا پيشه كنيد، يعنى به خداى تعالى استعانت بجوئيد و در راه او صب__ر و مقاومت در مقابل شدايد به خرج دهيد خداوند اين

وعده نجات و جانشينى در زمين (363)

س_رزمي_ن را ك_ه ام_روز در دس_ت ف_رع_وني_ان اس_ت، ب_ه دس_ت شم_ا خ_واه_د سپ_رد!

بعد از ايش__ان به شما واگذار كند. اگر مى خواهيد خداوند سبحان شما را جانشين آنان در زمين قرار دهد بايد بدانيد كه خداون__د متعال چني__ن كارى را به گزاف نمى كند، و شم__ا را بدون هيچ قي__د و شرط بر آنان ترجي__ح نمى دهد، و اگر شم__ا را به آرزويت__ان برسان__د براى اين اس__ت كه ببين__د رفت__ار شم__ا چگون__ه خواه__د ب__ود؟

بى قرارى بنى اسرائيل (365)

اين يكى از آياتى است كه خداوند متعال در آن يهود را كه براى خود منصب بلاعزل الهى قائل بودند، تخطئه نموده است، زيراتوراتى كه در دست يهوداست يهوديان را داراى كرامتى بدون قيد و شرط و آنان را حزب خدا و سرزمين بيت المقدس را سرزمينى دانسته كه خداوند به يهود تملي__ك ك__رده اس__ت، آن هم تمليكى كه نه نقل و انتق____ال ب__ردار است و ن__ه اق_ال__ه پ__ذي__ر! (1)

حسن_اى پ_روردگ_ار ت_و درب_اره پس_ران اس_رائي_ل تم_اميت ي_افت، و اي_ن ب_ه پ___اداش صب_رى ب_ود ك___ه ك__رده ب___ودن_د،

و آن چ__ه را كه فرعون و قوم وى ساخته بودند، با آن بناهائ__ى كه ب_الا مى بردن__د،

ويران كرديم!» (136 و 137 / اعراف)

ظاه__را مراد از سرزمين بركت داده ش__ده، سرزمين شام و فلسطين است، زيرا ق__رآن در اين آي__ه اين سرزمي__ن را «بركت يافته» مى خوان__د، و در ق__رآن كري__م غي__ر از س__رزمي__ن مق__دس كه هم__ان ن_واح_ى فلسطي__ن اس__ت و غي__ر از كعب__ه هيچ سرزمينى را به «ب_رك__ت» ي_اد نكرده اس_ت.

اگر در اين جا بنى اسرائيل را به مردمى «مستضعف» وصف كرده براى اين است كه

(368) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

كارهاى عجيب و خارق العاده خدا را برساند و بفهماند كه خداوند افتادگان را بلند مى كن__د و كسانى را كه در نظره__ا خوار مى آمدند تقويت مى كند و زمين را در تيول آنان ق__رار مى دهد! چه قدرت_ى بالات__ر از اي__ن!؟

«تماميت يافتن كلمه حسناى پروردگار» نشان از اين است كه به ملك و سلطنت رسانيدن بنى اسرائيل و هلاك كردن دشمنان ايشان بر وفق قضاى حتمى اش بوده و موسى عليه السلام هم گوي__ا از اين قضا خب_ر داشت_ه ك_ه در وع__ده بنى اس_رائيل مى گفت: «شايد پروردگارتان هلاك كن_د دشمنانت_ان را و زمي_ن را به شما واگذارد...!» (129 / اعراف)

«تمام شدن كلمه» خارج شدن آن از مرحله قوه و استعداد به مرحله فعليت و وقوع است. خداوند متعال جهت و علت تمام شدن كلمه پروردگار در خصوص تاريخ بنى اسرائيل را «صبر و استقامت» آنان قيد مى كند. (1)

تحقق وعده هاى الهى (369)

/ شعرا)

با اين آيات پايان كار فرعون و آغاز دوره جديدى در تاريخ بنى اسرائيل ش_روع م_ى ش_ود ك_ه در آن خداى سبح__ان وعده خود را محق__ق مى سازد و وراث__ت و حكوم___ت زمي__ن را ب_ه مستضعف_ان مى سپ_ارد!

1- الميزان، ج 30، ص 131 .

(370) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

ق__رآن مجي___د خ_لاص___ه اي_ن قسم___ت از ت__اري_خ را چني____ن بي__ان م_ى كن___د:

«و ب__ه م__وس_ى وح_ى ك_ردي_م ك_ه:

بن_دگ_ان م_ا را شب_ان_ه ح_ركت ب_ده،

ك_ه از پشت شما را تعقي_ب مى كنند!

و ف_رع_ون م__أم_وري_ن جم_ع آورى را ب_ه شهرها فرستاد،

كه اينان گروهى اندكن_د ك_ه م_وجب خش_م م_ا ش_ده ان_د،

و م__ا همگ__ى آم__اده ك____ارزاري__م!

پ_س، از ب_اغست___ان ه____ا و چشم___ه س____اره____ا،

و گن_ج ه_ا و ج_ايگ_اه ه_اى خ_وبش_ان بي_رون ك___ردي__م،

و آن ه__ا را چني_ن ب___ه بن_ى اس_رائي__ل ب_ه ارث دادي__م!

حركت شبانه بنى اسرائيل و نابودى فرعون (371)

پ_س، آف__ت_اب دم از پ___ى آن ه____ا ش_دن___د،

و چ____ون دو جم___اع__ت ي__ك ديگ___ر را ب__دي__دن__د،

ي__اران م__وسى گفتن_____د:

- اى واى م____ا را گ___رفتن___د!

م____وس__ى گف___ت:

- هرگز! كه پروردگار با من است و راهبريم خواهد كرد!

ب_ه م_وس____ى وح_____ى ك__ردي____م:

- عص_اى خ_ود را ب_ه دريا بزن!

پس دريا بشكافت، و هر پاره اى چون كوهى بزرگ بود،

ديگران را بدان جا نزديك كرديم،

(372) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

و م_وس__ى را ب_ا هم__راه_انش ج_ملگ_ى نج_ات دادي__م!

سپس، ديگران را غ_رق ك_ردي_م!

ك__ه در اي__ن عب__رت__ى اس__ت،

ولى بيشترشان ايمان آور نبودند!

و پ__روردگ__ارت ه_م____و ني__رومن____د و ف__رزان_ه اس_ت!» (52 تا 68 / شعراء)

داستان غرق شدن فرعونيان و نجات يافتن بنى اسرائيل به دست موسى عليه السلام را طى چهارده آيه در قرآن كريم به شرح بالا آورده است كه البته حرف هاى

زيادى قصه، و آن چه كه از سياق كلام استفاده مى شود و احتياجى به ذكرش نبوده حذف كرده است، از آن جمله: بيرون شدن شبانه موسى و بنى اسرائيل از مصر (كه همين جمله «اَنْ اَسْرِ

حركت شبانه بنى اسرائيل و نابودى فرعون (373)

بِعِبادى» "52/شعراء"بر آن دلالت مى كرد.) (1)

غ___رق را چني___ن ت__وصي__ف م__ى كن__د، ك__ه:

چ__ه بس___ا از باغ ه__ا و چشم__ه ه___ا ك__ه از خ___ود ب___ه ج____اى گذاشتن__د،

و چ______ه زراع__ت ه____ا و م__ق___ام ه_____اى ك____ري_______م،

و نعمت ه______ا ك____ه از آن ه____ا ب___رخ___وردار ب__ودن___د،

ما اين چنين، همه آن اموال را به قومى ديگر ارث داديم،

(376) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

در ح_ال_ى ك_ه ن__ه آسم__ان ب__ه ح__ال آن__ان گ__ريس__ت،

و نه زمي____ن،

و ن_ه مهل_تى ب___ه آن___ان داده ش____د! (25 تا 29 / دخان)

كه به تعقيب رسول اللّه صلى الله عليه و آله و مؤمنين بر مى خيزند هلاك مى گرداند:

«ما قبل از اين فرعونيان را آزموديم،

كه رسولى كريم به سويشان آمد ك_ه:

- اين بندگان خدا را به من بسپاريد!

ك__ه م__ن رس__ول__ى امي__ن هست_م!» (17 و 18 / دخان)

از جمله پيام هاى الهى و رسالت هاى موسى به فرعون و قومش اين بوده كه: بنى اسرائيل را به سرپرست_ى م_وس_ى عليه السلام بسپارند و دست از آزار و شكنجه آنان بردارند! منظور از عبارت «اين بندگان خدا» همان بنى اسرائيل است كه با اين عبارت خداوند متعال نسبت به آنان اظهار ترحم فرموده و به فرعونيان نيز فهمانده كه استكبارى كه نسبت به بنى اسرائيل مى كنند و تعدى وتجاوزى كه به حقوق آنان روا

عاقبت شوم فرعون صفتان (379)

مى دارن__د خود استكبار ب_ر خ__داست، ب_راى اي_ن ك_ه بنى اس_رائي_ل بن_دگ_ان خ_داين_د!

از طرف ديگر موسى عليه السلام را «رسول امين» ناميد تا احتمال خيانت در رسالت را از او دفع كند تا خيال نكنند كه موسى مأمور نجات بنى اسرائيل نيست، و اين ادعا را از پيش خود مى كند! چون فرعون نيز در ذهن قومش اين را تقويت مى كرد و مى گفت موسى س_اح_رى علي_م است، ك_ه مى خ_واه_د ب_ا سح_ر خود شما را از سرزمين تان بيرون كند!

ح_ال_ى ك_ه قب_لاً ن_اف_رم___ان_ى ك___ردى، و از زمره مفس__دان ب__ودى؟!

م_ا ام_روز ت_ن بى ج_ان ت_و را نج_ات مى دهي__م،

تا براى آن ها كه بعد از تو مى آيند نشانه اى باشد،

و محقق__ا بسي__ارى از م__ردم از آي__ات م__ا غ_افلن__د!» (90 تا 92 / يونس) (1)

توبه فرعون در حال غرق (381)

امر فرعون گمراه شدند و از راه سعادت حقيقى خطا كردند هدف آن ها تبديل به آتش شد و آبى كه بايد وارد آن مى شدند، آتش شد و ب__دآبشخ_ورى اس_ت ك_ه وارد آن م_ى ش_ون_د.

زيرا آبشخور «ورد» شعله سركش سينه را فرو مى نشاند و اندرون تشنه را سيراب مى كن_د، چ_ون آب_ى است خ_وش گ_وار و خ_وش آش_ام ول_ى اگ_ر ب_ه ع_ذاب آت_ش تب_دي_ل ش_د، «ب_د آبشخ_ورى» خ_واه_د ب___ود!

هم چنين عبارت «بد عطيه اى به آنان دهند!» وضعيت پيروان فرعون را در قيامت بيان مى كند. چون ايشان از امر فرعون پيروى كردند و در اين دنيا لعنت خدا و دورى از رحمت و طرد از ساحت قرب او دنبالشان كرد مصداق لعنتى كه به دنبالشان آمد يا غرق است و يا حكم خدا به دورى آن ها از رحمت خود كه در صحيفه هاى اعمالشان نوشته

(384) رسالت و مبارزات موسى عليه السلام

ش__د، و يك__ى از آث__ار آن غ__رق و ع__ذاب آخ__رت است!

«عطيه» كه به معن__ى كمك اس__ت و گيرن__ده را بر رف__ع حوائج خود كمك مى كند، در م__ورد فرع_وني_ان تب__دي__ل م_ى ش_ود ب_ه عطي_ه ب_د:

عطي____ه اى ك____ه روز قي_ام___ت ب_ه آن ه____ا م_ى دهن_د،

يعنى آتشى كه آن هارا در آن انباشته و برافروخته مى كنند،

ب_د عطي_ه اى اس_ت!

و لعنت__ى كه به دنب_ال ايشان فرستاده شده بد عطيه اى است كه به آن ها مى دهند! (1)

1- الميزان، ج 20، ص 285 .

رهبرى فرعون در سوق قوم خود به جهنم (385)